Lần đầu tiên công bố quyết định của toàn quyền Đông Dương cử Nam Sơn - Nguyễn Văn Thọ tháp tùng V. TARDIEU đi Pháp năm 1925

Trong quá trình tra cứu các tư liệu và tài liệu lưu trữ liên quan đến sự hình thành và phát triển của Trường Mỹ thuật Đông Dương, tình cờ chúng tôi đã phát hiện được bản Quyết định của Toàn quyền Đông Dương chỉ định Nguyễn Văn Thọ (còn gọi là Nam Sơn) tháp tùng Tardieu sang Pháp để tuyển nhân sự giảng dạy cần thiết cho ngày khai giảng và đi vào hoạt động của Trường Mỹ thuật Đông Dương được thành lập theo Nghị định ngày 24 tháng 11 năm 1924.[1] Cho đến nay, quyết định nêu trên chưa từng được công bố, theo đó, những thông tin thú vị về lịch sử Mỹ thuật Việt Nam trong văn bản vẫn là một ẩn số thu hút nhiều giấy mực của các nhà nghiên cứu. Với mong muốn góp phần làm sáng tỏ sự đóng góp của họa sỹ Nam Sơn đối với Trường Mỹ thuật Đông Dương nói riêng, và đối với Lịch sử Mỹ thuật Việt Nam nói chung, chúng tôi xin công bố và dịch toàn văn bản Quyết định của Toàn quyền Đông Dương nói trên, đồng thời nêu một số ý kiến bàn luận xung quanh vấn đề này.

Chân dung họa sỹ Nam Sơn Nguyễn Văn Thọ. (Nguồn: designs.vn)

Dưới đây là bản dịch toàn bộ nội dung của bản Quyết định này.

+++++

No 635

TOÀN QUYỀN ĐÔNG DƯƠNG

- Căn cứ các Sắc lệnh ngày 20/10/1911 quy định quyền hạn của Toàn quyền và tổ chức tài chính và hành chính ở Đông Dương;

- Căn cứ nhiệm vụ giao cho Ô. TARDIEU theo Hợp đồng ngày 24/11/1924;

- Theo đề nghị của Giám đốc Nha Học chính Đông Dương,

QUYẾT ĐỊNH:

Điều 1.   Thư ký hạng 3 theo ngạch của Nha Tài chính NGUYỄN VĂN THỌ tức NAM SƠN, được chỉ định để tháp tùng Ô. TARDIEU, Giám đốc Trường Mỹ thuật sang Pháp để tuyển nhân sự giảng dạy cần thiết cho hoạt động của Trường này.

Điều 2.   Ông Thư ký này sẽ được nhận trong thời gian đi Pháp:

1o  - lương theo ngạch bậc của ông (762$00) theo tỷ giá 4f00;

2o  - phụ cấp lưu trú 1.600 francs;

3o  - phụ cấp hàng ngày 10 francs;

4o  - phụ cấp đắt đỏ 720 francs.

Điều 3. Giám đốc Nha Học chính chịu trách nhiệm thi hành quyết định này./.

Hà Nội, ngày 18-2-1925

THỪA ỦY QUYỀN

Phó Toàn quyền Đông Dương

Đã ký: RENÉ ROBIN

+++++

Nam Sơn Nguyễn Văn Thọ thời trẻ, 1919. Nguồn: thethaovanhoa.vn

Bản Quyết định mang ký hiệu No 635 do Phó Toàn quyền Đông Dương René Robin ký ngày 18 tháng 2 năm 1925, nghĩa là Nam Sơn được chỉ định vào vị trí tháp tùng cho Giám đốc Victor Tardieu khoảng 3 tháng sau ngày Tardieu chính thức ký bản “Hợp đồng nhận việc” trên cương vị Giám đốc Trường Mỹ thuật Đông Dương (xem bài “Phát hiện bản ‘hợp đồng nhận việc’ của Victor Tardieu năm 1924” trên Tạp chí Mỹ thuật và Nhiếp ảnh, số tháng 5/2018).

Quyết định số 635 ngày 18/2/1925 của Toàn quyền Đông Dương chỉ định họa sỹ Nguyễn Văn Thọ tức Nam Sơn tháp tùng Tardieu sang Pháp

Theo chúng tôi, sau Nghị định thành lập Trường Mỹ thuật Đông Dương do Toàn quyền Đông Dương Martial Merlin ký ngày 27/10/1924, Hợp đồng nhận việc của Victor Tardieu trên cương vị Giám đốc ký ngày 24/11/1924 [2], thì đây là một trong những sử liệu quan trọng nhất liên quan đến một trong hai người có công đầu khai sinh ra Trường Mỹ thuật Đông Dương là Victor Tardieu (1870-1937) và Nam Sơn Nguyễn Văn Thọ (1890-1973), bởi lẽ cho đến nay, dựa trên những tư liệu đã từng công bố, có thể nói đây là tư liệu được ban hành sớm nhất thể hiện vai trò đầu tiên của Nam Sơn trong những ngày đầu thành lập và chuẩn bị cho ngày khai giảng Trường Mỹ thuật Đông Dương (dự kiến vào ngày 01/10/1925).

Nam Sơn, Nhà nho xứ Bắc, sơn dầu, khoảng 1923. Nguồn: thanhnien.vn

Một vài bàn luận:

1. Theo Quyết định này, nhiệm vụ của Nam Sơn được ghi là “tháp tùng Ô. TARDIEU”, như vậy có thể hiểu rằng cho đến thời điểm tháng 2/1925, Họa sỹ Nam Sơn vẫn chưa được bổ nhiệm chính thức vào ngạch giáo sư giảng dạy nghệ thuật nào tại Trường Mỹ thuật Đông Dương và vẫn ăn lương theo ngạch của Nha Tài chính.

2. Căn cứ Quyết định trên và xét nội dung bản “Hợp đồng nhận việc” của V. Tardieu [2], chúng ta có thể dự đoán: cả Nam Sơn và Tardieu sẽ phải lên tàu thuỷ đi Pháp chậm nhất là vào cuối tháng 2 hoặc đầu tháng 3 năm 1925 để sớm bắt tay vào công tác tuyển chọn nhân sự cho Trường. Bởi vì thời kỳ đó, tàu thuỷ chạy từ Sài Gòn đi Marseille phải mất hơn một tháng, như vậy, Nam Sơn sẽ có mặt ở Paris vào khoảng đầu tháng 4 và ở đó trong vòng 5 tháng, cho tới cuối tháng 8 năm 1925 và cùng Tardieu tìm nhân sự cho trường. Như chúng ta đã biết, kết quả đã tìm được Họa sỹ Joseph Inguimberty là người đã cùng Nam Sơn và Tardieu làm thành bộ ba gây dựng và điều hành Trường Mỹ thuật Đông Dương ngay từ những ngày đầu thành lập. Theo kế hoạch, Nam Sơn phải rời Paris vào đầu tháng 9 năm 1925 mới có thể về Hà Nội trước ngày khai giảng đã được ấn định là ngày 01/10/1925 (theo Nghị định thành lập trường và Hợp đồng nhận việc của Tardieu).

Thẻ miễn phí vào “tất cả các bảo tàng và di tích thuộc về Nhà nước” của Bộ Mỹ thuật Pháp cấp cho Nguyễn Văn Thọ (Nam Sơn)-học sinh Trường Cao đẳng Mỹ thuật quốc gia , “có giá trị đến ngày 31/12/1925”. Nguồn: Sophiesarttour.com

3. Cuối cùng, cần nhắc lại: trường hợp Họa sỹ Nam Sơn Nguyễn Văn Thọ cho đến nay vẫn là một trường hợp đặc biệt trong lịch sử mỹ thuật Việt Nam và thu hút sự quan tâm của các nhà nghiên cứu. Vì sao?

Theo nhiều tư liệu và hồi ức của các cựu học sinh Trường Mỹ thuật Đông Dương, Họa sỹ Nam Sơn là người có nhiều đóng góp quan trọng cho sự ra đời của ngôi trường mỹ thuật chính quy đầu tiên này ở nước ta với vai trò ban đầu là trợ lý (moniteur) cho Giám đốc đầu tiên của Trường là Victor Tardieu [3]. Họa sỹ Nam Sơn cũng đã có nhiều công lao trong việc đào tạo các thế hệ học sinh của trường từ năm 1925 cho đến 1945 (khi trường phải giải thể do Nhật đảo chính Pháp ở Đông Dương).

Giáo sư Nam Sơn Nguyễn Văn Thọ và các sinh viên Trường Mỹ thuật Đông Dương, 1936. Nguồn: alascaonline.org

Chúng tôi tin tưởng rằng với việc phát hiện bản Quyết định này của Toàn quyền Đông Dương chỉ định Họa sỹ Nam Sơn tháp tùng Tardieu sang Pháp để tuyển nhân sự cho Trường Mỹ thuật Đông Dương, giới nghiên cứu Lịch sử Mỹ thuật Việt Nam có thêm một sử liệu quý liên quan tới sự ra đời và phát triển của Trường Mỹ thuật Đông Dương, trên cơ sở đó, góp thêm cứ liệu cho việc đánh giá đúng vị trí, vai trò và những đóng góp quan trọng của Nam Sơn Nguyễn Văn Thọ đối với Lịch sử Mỹ thuật Việt Nam.

P.L-V.T.M.H

Tài liệu tham khảo

1. Trung tâm Lưu trữ Quốc gia I, Fonds Direction des Finances de l’Indochine, Dossier N02175: Mission d’Inspection des Ecoles des Arts décoratifs de l’Indochine faite par Tardieu (Victor)-Directeur de l’Ecole des Beaux-Arts (1924-1935), pp. 5-9. [Phông Nha Tài chính Đông Dương, Hồ sơ số 2175: Cuộc thanh tra các Trường nghệ thuật trang trí ở Đông Dương do Tardieu (Victor) - Giám đốc Trường Mỹ thuật Đông Dương thực hiện (1924-1935), tờ số 4: Quyết định của Toàn quyền Đông Dương, Số 635, cử Nam Sơn tháp tùng Tardieu đi Pháp].

2. Trung tâm Lưu trữ Quốc gia I, Fonds Direction des Finances de l’Indochine, Dossier N02175 : Mission d’Inspection des Ecoles des Arts décoratifs de l’Indochine faite par Tardieu (Victor)-Directeur de l’Ecole des Beaux-Arts (1924-1935), pp. 4. [Phông Nha Tài chính Đông Dương, Hồ sơ số 2175: Cuộc thanh tra các Trường nghệ thuật trang trí ở Đông Dương do Tardieu (Victor) - Giám đốc Trường Mỹ thuật Đông Dương thực hiện (1924-1935), tờ số 5-9: Hợp đồng nhận việc của Tardieu].

3. Trois Écoles d’Art de l’Indochine, Imprimerie d’Extrême-Orient, Hanoi, 1931.

* Tiến sỹ sử học, Nguyên Cục trưởng Cục Văn thư và Lưu trữ Nhà nước