Liệt sỹ - họa sỹ Lê Minh Trường cựu sinh viên Trường Cao đẳng Mỹ thuật Huế

Trong cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nước, Huế là nơi đã nổ ra phong trào tranh đấu của thanh niên sinh viên đô thị dưới sự lãnh đạo của Thành ủy Huế và phong trào đã tạo nên những cơn bão tố chống Mỹ Ngụy suốt nhiều năm cho đến ngày thống nhất đất nước năm 1975. Phong trào thu hút được nhiều thanh niên, sinh viên Huế đã tham gia tranh đấu, hoạt động cách mạng và có những người đã hy sinh trong cuộc chiến, trong đó có Lê Minh Trường, cựu sinh viên Trường Cao đẳng Mỹ thuật Huế. Người mà mỗi lần nhắc đến là bao thế hệ thầy trò nhà trường đều không khỏi cảm phục, tiếc thương và tự hào.

Họa sỹ Lê Minh Trường

Họa sỹ Lê Minh Trường sinh năm 1940, quê quán ở Phong Thu, Phong Điền, Thừa Thiên Huế. Cha của anh là một người hoạt động công khai giúp đỡ cách mạng, che giấu cán bộ rồi khi bị lộ mới lên chiến khu. Làng quê của Lê Minh Trường là vùng cách mạng nên luôn bị bom đạn và giặc Pháp càn quét. Năm 1947, bọn Pháp càn quét vào làng, xả súng giết chết 14 người thân và bà con của anh trong đó có cả mẹ anh, lúc đó Lê Minh Trường mới 7 tuổi được chị gái che chắn còn người em là Lê Minh Sanh may mắn không dính đạn vì có xác ông bác che lấp. Đó là những năm tháng đau thương và đầy căm hận ở cậu bé Lê Minh Trường. Năm 1960, Lê Minh Trường vào học ở Trường Cao đẳng Mỹ thuật Huế, khóa 4 chuyên ngành Hội họa và tốt nghiệp năm 1964. Lúc bấy giờ khóa học này chỉ có 8 sinh viên, trong đó có người bạn cùng khóa và cũng là họa sỹ danh tiếng Nguyễn Tuấn Khanh (nghệ danh là Rừng). Năm 1964, cuộc đấu tranh của sinh viên học sinh và đồng bào Phật tử Huế nổ ra mạnh mẽ với sự tham gia đông đảo của sinh viên ở Huế, đa số họ đều xuất thân trong các gia đình ở nông thôn, là những con người trực tiếp chứng kiến bom đạn ném xuống làng mạc, gia đình và những người thân yêu của mình. Thời kỳ này, nhiều sinh viên của Đại học Huế và trường Cao đẳng Mỹ thuật Huế cũng tham gia tranh đấu như Bửu Chỉ, Phan Hữu Lượng, Lê Văn Thuyên… Với những đặc điểm cá tính khác biệt, cận trọng và kín đáo, Lê Minh Trường là một sinh viên hoạt động cách mạng tích cực và hiệu quả, cùng với một trái tim đầy nhiệt huyết của người nghệ sỹ chân chính và lòng yêu quê hương nồng nàn, anh đã đem nghệ thuật vào cuộc tranh đấu và trở thành người họa sỹ không chỉ dùng ngòi bút tranh đấu mà còn trực tiếp dấn thân vào cuộc đấu tranh khốc liệt này. Người em trai của Lê Minh Trường là ông Lê Minh Sanh (sinh năm 1942), hiện trú tại 1/2/75 Yết Kiêu, phường Thuận Hòa (Huế) cho biết: “Anh Trường rất hăng hái tham gia tranh đấu, anh có mặt trong vụ đốt phá Nhà Thông tin Mỹ ở Huế, anh cùng mấy anh làm báo Vì Dân và vẽ minh họa, in, phát hành ngay tại Huế”

Sinh viên Huế với sự tham gia của Lê Minh Trường, đốt Phòng Thông tin Hoa Kỳ tại Huế năm 1965

Cổng Cửa Ngăn, nơi còn lưu giữ những dòng thơ đầy nhiệt huyết của Lê Minh Trường

Vào đầu năm 1965, họa sỹ Lê Minh Trường đã tổ chức cuộc triển lãm với tên gọi phòng tranh Quê nghèo tại Nhà Giảng của chùa Từ Đàm (Huế) vào một buổi chiều mưa phùn lạnh lẽo cuối năm Giáp Thìn, trong những người lo toan cho triển lãm có nhà báo Nguyễn Đắc Xuân - một người hoạt động cách mạng bí mật. Ông Nguyễn Đắc Xuân cho biết khi còn hoạt động trong phong trào sinh viên đô thị, ông đã biết đến họa sỹ Lê Minh Trường và sau này gặp lại khi cùng nhau làm báo Giải Phóng ở chiến khu. Trong triển lãm này, tập thơ của nhà sư Thích Nhất Hạnh với tên gọi: Chắp tay nguyện cầu cho bồ câu trắng hiện cũng đã được giới thiệu. Thời điểm này, tất cả người dân đều không dám nói đến chữ “hòa bình”, vì sẽ bị làm khó dễ và có thể bị tù đày. Tại phòng tranh với hơn 25 tác phẩm được vẽ bằng nhiều chất liệu như phấn màu, màu nước, nhưng nhiều nhất là sơn dầu vẽ trên vải bố từ các bao gạo. Vẽ trên bố đòi hỏi kỹ thuật phải rất nhuần nhuyễn và tay nghề vững chắc, ngoài ra anh còn vẽ trên các mảnh giẻ, một số tấm vải tận dụng từ áo quần rằn ri của lính biệt kích, lính dù quân đội VNCH. Những bức tranh của họa sỹ Lê Minh Trường tả cảnh nông thôn quê bị chiến tranh tàn phá, xác xơ cây cỏ, làng mạc hoang tàn. Họa sỹ Lê Minh Trường đã để lại những dấu ấn với bao điều lay động cho người xem. Cuộc triển lãm diễn ra như một lời cảnh tỉnh và kêu gọi người dân hãy đứng lên bảo vệ hòa bình, chống lại chiến tranh tàn bạo mà kẻ thù Mỹ Ngụy gây ra. Triển lãm kéo dài và thu hút rất đông người xem. Nhà nghiên cứu Nguyễn Đắc Xuân kể rằng chứng kiến cảnh đó, ông hiểu là người họa sỹ này đã cảm hứng từ tình yêu quê hương, đồng bào để sáng tác và ngoài những nỗi niềm riêng tư, tình yêu quê hương đất nước thì còn có một phần được thôi thúc từ tập thơ Chắp tay nguyện cầu cho bồ câu trắng hiện của nhà sư Thích Nhất Hạnh - một nhà sư du học ở Mỹ về Việt Nam vào thời điểm sắp chấm dứt chế độ Ngô Đình Diệm và luôn đi đầu trong phong trào đòi hòa bình cho dân tộc. Phòng tranh Quê nghèo của họa sỹ Lê Minh Trường mở  một thời gian ngắn sau đó thì đóng cửa vì sự can thiệp của chính quyền Ngụy. Chúng tịch thu hủy nhiều tranh của anh và bức thu lại những tranh anh đã  gửi rải rác đến nhà của những người bạn thân, người quen. Tháng 6/1965, trong khi đang hoạt động bí mật và làm nghệ thuật với một tinh thần sôi sục thì anh bị bị bắt cùng lúc với những người khác như chị Lê Thị Mai Anh chị của Lê Quang Vịnh, bác sỹ Nguyễn Duy Đàm.. và bị đày giam ở Ba Lòng (miền Tây tỉnh Quảng Trị). Trong thời gian Lê Minh Trường bị bắt, một số  tranh còn lại và một số tài liệu liên quan của anh cũng bị tiêu hủy gần hết. chỉ còn lại một vài tấm, trong đó có một người bạn của anh là Hoàng Văn Giàu (lúc bấy giờ là cựu Đoàn trưởng sáng lập Đoàn sinh viên Phật tử Huế) vẫn còn giữ một tác phẩm của họa sỹ Lê Minh Trường với tên là Hoang vu và còn 01 bức được khác có tên Thuyền trăng cất giữ ở nhà tiến sỹ Thái Kim Lan, trú tại Bạch Đằng Huế. Cả hai tác phẩm sau này cũng bị thất lạc trong những năm tháng khói lửa và những người bạn của Lê Minh Trường phải xa quê không thể đem theo tranh.

Tranh khắc gỗ chân dung Bác Hồ của liệt sỹ họa sỹ Lê Minh Trường

Tranh của họa sỹ Lê Minh Trường đăng trên báo Cờ Giải Phóng, cơ quan Mặt trận Dân tộc giải phóng Thừa Thiên 1967

Trong một buổi chiều mưa cuối tháng 6 năm 2018, chúng tôi tìm gặp người em gái của anh là chị Lê Thị Ngọc Phú, hiện trú tại 7 Đặng Trần Côn (Huế), với hy vọng còn tìm thấy những tranh của Lê Minh Trường, cũng như anh Lê Minh Sanh, chị kể về người anh của mình với sự đầy tự hào: “ Anh Trường hiền lành lắm, là một con người rất trầm lặng, ít nói hay biểu lộ cảm xúc, anh vẽ rất đẹp nhưng tiếc là chiến tranh đã lấy đi tất cả”.  Vào tháng 6/1965, anh là cán bộ Ban Tuyên huấn Thành Ủy Huế, với vai trò là một cán bộ thanh vận, anh đi lại giữa chiến khu và vùng do địch kiểm soát, anh vừa hoạt động bí mật, vừa làm báo đắc lực ở chiến khu, anh tích cực sáng tác, vẽ tranh minh họa báo chí cách mạng và thực hiện những tranh chủ điểm của báo Giải phóng mà anh là họa sỹ chính. Lê Minh Trường đã thực hiện một bức tranh khắc gỗ Chân dung chủ tịch Hồ Chí Minh trên trang nhất báo Giải phóng - Cơ quan của Mặt trận dân tộc Giải phóng miền Nam Việt Nam tỉnh Thừa Thiên Huế, số ra vào thứ 7, đầu tháng 5/1967 (số 83). Với chân dung chủ tịch Hồ Chí Minh bằng nét khắc rất chuyên nghiệp, tỉ mỉ, nét thanh nhã và đầy ắp tình cảm trân quý về vị Chủ tịch Hồ Chí Minh, đặc biệt là diễn tả đôi mắt với ngôn ngữ đồ họa thật sâu lắng và rung động lạ thường. Để làm được điều đó quả là một điều không dễ đối với người nghệ sỹ đồ họa trong điều kiện thiếu thốn gian khổ đủ bề dưới mưa bom bão đạn ở chiến khu.

Ông Lê Minh Sanh, em trai liệt sỹ Lê Minh Trường

Giữa lúc đang căng đầy nhiệt huyết và sự sáng tạo của một người con yêu nước, họa sỹ Lê Minh Trường bị địch phục kích khi đang đi công tác địa bàn ở Long Hồ, Hương Hồ - Thừa Thiên Huế,  anh đã hy sinh ngày 20/2/1968. Anh Lê Minh Sanh, người em trai của Lê Minh Trường cho biết khi hy sinh trong túi quần Lê Minh Trường vẫn có thẻ sinh viên trường Cao đẳng Mỹ thuật Huế. Giờ đây kỷ vật về liệt sỹ Lê Minh Trường còn lại rất ít, nhất là tranh của anh hầu như không tìm thấy, nhưng có một điều thú vị là khi đang học tại trường Cao đẳng Mỹ thuật Huế ở trong Đại Nội, anh hay cùng bè bạn trèo lên cổng Cửa Ngăn để  nhìn thành phố thân yêu, và có lần anh đã ghi khắc trên tường cầu thang  mấy câu thơ nay vẫn còn lại: “ Đất nước đang cơn khói lửa mờ/Chí trai đừng luyến một duyên tơ/Nghe theo tiếng gọi hồn sông núi/Rọi đến muôn thu ánh chẳng mờ…

Họa sỹ Lê Minh Trường bên một tác phẩm của mình (do ông Lê Minh Sanh cung cấp)

P.T.B (số 9, tháng 9/2018)