Một sân chơi đổi mới cho Mỹ thuật nước nhà

Nhân dịp Triển lãm Mỹ thuật Việt Nam 2015, Tạp chí Mỹ thuật và Nhiếp ảnh có cuộc trao đổi ngắn với Họa sỹ Vi Kiến Thành, Cục trưởng Cục Mỹ thuật, Nhiếp ảnh & Triển lãm, Phó chủ tịch Hội Mỹ thuật Việt Nam, Trưởng Ban tổ chức Triển lãm Mỹ thuật Việt Nam 2015 về công tác tổ chức của Triển lãm năm nay.

Hoạ sỹ Vi Kiến Thành, Cục trưởng Cục MTNATL

PV: Qua Triển lãm Mỹ thuật Việt Nam 2015, ông có nhận xét gì về bước đi của Mỹ thuật nước nhà trong thời gian vừa qua?

HS. Vi Kiến Thành: Để nhìn nhận được sự phát triển của mỹ thuật Việt Nam ngoài Triển lãm do Bộ VHTTDL tổ chức, chúng ta cần phải nhìn rộng ra các triển lãm của Hội Mỹ thuật, triển lãm ở địa phương, triển lãm của nhóm, cá nhân nghệ sỹ. Cá nhân tôi cho rằng trong 5 năm vừa qua Mỹ thuật đang ở xu hướng đi lên, nhưng bên cạnh đó nó cũng có đầy đủ yếu tố của các sự biến động, thay đổi trong đời sống Mỹ thuật Việt Nam. Nền Mỹ thuật của chúng ta bước vào Đổi mới cùng đất nước từ năm 1986. Những năm đó là sự sôi nổi, nhiệt huyết của một lớp nghệ sỹ với những tìm tòi, sáng tạo, thể nghiệm. Đó cũng là thời kì sôi động của thị trường mỹ thuật, tác giả được ghi nhận và tác phẩm tiêu thụ được. Tiếp theo đó là thời kỳ công nghệ thông tin phát triển mạnh mẽ, sự giao lưu Văn hóa được đẩy mạnh với nhiều trường phái nghệ thuật du nhập vào Việt Nam với sự tiếp nhận nồng nhiệt từ các nghệ sỹ trẻ. Tuy nhiên trải qua thời gian và tác động xã hội, các nhân tố mới cũng sẽ dần trở nên quen thuộc, trong khi các nhân tố trẻ chưa thực sự được định hình, chính điều đó làm cho những năm gần đây, nền Mỹ thuật nước ta có vẻ như đang tĩnh lại. Tôi nói tĩnh lại vì nó vẫn chuyển động phát triển nhưng chậm hơn, bản thân người nghệ sỹ có độ lùi cần thiết để nhìn lại con đường và có sự tĩnh tâm để sáng tác, theo tôi đó cũng là một cái hay. Với nghệ thuật sự tĩnh tâm luôn là điều cần thiết để tạo nên những tác phẩm có giá trị.Tôi có thể khái quát đánh giá của Hội đồng Nghệ thuật như sau: Về hội họa có vẻ như đang lúng túng trong việc tìm tòi hình thức biểu cảm mới. Còn Đồ họa thì khẳng định được các giá trị và có những thành công đáng ghi nhận. Điêu khắc  thì ở Triển lãm này không bộc lộ hết sự phát triển bởi số lượng tham gia không nhiều, tuy nhiên điêu khắc ở Việt Nam cũng là một lĩnh vực  đang phát triển tốt, hướng tới cộng đồng, không gian sống, môi trường sống của con người. Các thể loại Video art, sắp đặt.. tuy có tham gia nhưng còn hạn chế về số lượng và chất lượng.

Hội đồng Nghệ thuật Triển lãm Mỹ thuật Việt Nam 2015

PV:  Triển lãm Mỹ thuật 2015 trong công tác tổ chức có cái gì mới so với những kỳ triển lãm trước thưa ông?

HS. Vi Kiến Thành: Đầu tiên về tên gọi thay đổi từ Triển lãm Mỹ thuật toàn quốc thành Triển lãm Mỹ thuật Việt Nam, đây là một động thái thể hiện mặt bằng sự phát triển và khẳng định vị thế của Triển lãm này đối với đời sống mỹ thuật của cả nước, đại diện cho Quốc gia. Lần này khai mạc Triễn lãm mỹ thuật Việt Nam 2015 có Đoàn đại biểu Hội Mỹ thuật nước Cộng hòa Dân chủ Nhân dân Lào và Hội Mỹ thuật Vương quốc Campuchia sang dự.Bên cạnh đó năm nay Hội đồng Nghệ thuật có các thành viên mới, trẻ như các họa sỹ: Nguyễn Nghĩa Phương, Vũ Đình Tuấn, Đào Quốc Huy, Lê Lạng Lương và sự tham gia của nhà phê bình mỹ thuật có uy tín Phan Cẩm Thượng - Nhà lý luận có vai trò như cầu nối giữa khán giả với tác phẩm, rất cần thiết cho Hội đồng Nghệ thuật. Một điểm mới quan trọng đó là năm nay có sự tham gia của tất cả các loại hình, từ video art, trình diễn, sắp đặt, body art, body painting,  tất cả các loại hình đều được mời tham gia không có loại trừ một hình thức nào cả. Các loại hình bình đẳng với nhau hoàn toàn  trong đánh giá và nhận xét. Tuy vậy số lượng tác phẩm thuộc nghệ thuật đương đại năm nay tham gia ít, chưa thực sự có tiếng nói riêng, bản thân các nghệ sỹ cũng vẫn còn mặc cảm, e dè chưa tham gia Triển lãm do có quan niệm đây là một sân chơi truyền thống. Thay vì tổ chức Hội thảo, năm nay chúng tôi sẽ tổ chức 4 cuộc tọa đàm. Các buổi tọa đàm sẽ cởi mở với công chúng và truyền thông hơn. Mặt khác sự tương tác với xã hội, sự  cởi mở với các nghệ sỹ trong các tọa đàm cũng là cầu nối để khán giả hiểu hơn về Mỹ thuật nước nhà. Năm nay có điểm đặc biệt là kinh phí giải thưởng đã bước đầu được xã hội hóa với sự tài trợ một phần của tập đoàn SunGroup. Toàn bộ những đổi mới đó đều xuất phát từ mong muốn của Cục, của Ban tổ chức tạo một sân chơi đổi mới cho Mỹ thuật nước nhà.

 Huy chương Vàng: Tượng đài Mẹ Việt Nam anh hùng của Đinh Gia Thắng

PV: Như ông chia sẻ, năm nay chúng ta siết chặt hơn về lựa chọn tác phẩm. Vậy tiêu chí cho việc lựa chọn là gì, và việc chọn ít tác phẩm hơn kì trước có dẫn đến khiếu nại hoặc là có phản hồi gì với Ban tổ chức không?

HS. Vi Kiến Thành: Tất cả các tác phẩm thuộc mọi thể loại của Mỹ thuật không vi phạm bản quyền tác giả, được sáng tác từ năm 2011 đến 2015 đều có thể tham gia Triển lãm Mỹ thuật Việt Nam lần này. Các tác phẩm được Hội đồng nghệ thuật lựa chọn đều phải là tác phẩm có nội dung tư tưởng tốt; phản ánh sự nghiệp xây dựng và bảo vệ tổ quốc; có tinh thần nhân văn, hướng thiện; mang hơi thở của cuộc sống đương đại, không vi phạm những điều cấm quy định tại Điều 8, Nghị định số 113/2013/NĐ-CP của Chính phủ về Hoạt động Mỹ thuật. Ngoài ra các tác phẩm phải có tìm tòi, sáng tạo trong ngôn ngữ, kĩ thuật thể hiện, có tính thẩm mỹ cao và tạo được ấn tượng thị giác mới. Hội đồng Nghệ thuật đã chọn từ 4076 tác phẩm tham dự lấy 409 tác phẩm trưng bày và trong đó trao giải cho 38 tác phẩm xuất sắc, ngoài ra có 13 tác phẩm được Nhà nước đặt hàng trong đề án 844 của Chính phủ về 2 cuộc kháng chiến. Quy trình chọn lựa được tiến hành nghiêm túc và chặt chẽ với sự công tâm, khách quan của Hội đồng Nghệ thuật. Tất nhiên không thể tránh khỏi có các cá nhân không được lựa chọn tác phẩm để triển lãm họ có tâm lý không vui, thắc mắc, đã có cả đơn thư gửi về Cục, về Bộ. Tuy nhiên chúng tôi tin tưởng vào sự làm việc  minh bạch, công tâm và khách quan, dân chủ của Hội đồng Nghệ thuật.

Giải Khuyến khích: Tác phẩm Vú mẹ, gỗ của Tạ Quang Bạo

Giải Khuyến khích: Tác phẩm Giãn nở, sắt hàn của Trần Văn An

 Huy chương Đồng: Tác phẩm Ám ảnh, tượng tròn - tổng hợp của Nguyễn Đức Công

PV: Ở góc độ quản lí nhà nước, theo ông, hiện nay mĩ thuật Việt Nam đang gặp vấn đề gì lớn? Và chúng ta nên có những giải pháp gì?

HS. Vi Kiến Thành: Vấn đề thì nhiều, nhưng ở thời điểm này theo tôi có 2 vấn đề lớn, mà để giải quyết thì không đơn giản mà phải gỡ từng bước.Vấn đề đầu tiên là mĩ thuật Việt Nam chưa thật sự được sự ủng hộ và tạo điều kiện phát triển của xã hội. Qua dư luận, qua những thông tin báo chí  thì có thể nói Mỹ thuật là 1 trong những ngành nghệ thuật bị hiểu, bị đánh giá không đúng nhất, thiếu sự ủng hộ nhất.Khó khăn thứ hai, đó là hệ lụy từ khó khăn trên, chúng ta chưa có được thị trường mỹ thuật ở trong nước. Đấy là 2 vấn đề khó khăn lớn của Mỹ thuật Việt Nam hiện nay.Nội lực, lực lượng nghệ sỹ, sức sáng tạo, tài năng của anh em Mỹ thuật VN tôi cho là đầy triển vọng. Nhưng chúng ta bị 2 vấn đề cản trở lớn là sự ủng hộ của xã hội, sự quan tâm và tạo điều kiện là thiếu và yếu . Thứ hai, thị trường trong nước của chúng ta không có. Việc không quan tâm không ủng hộ góp phần khiến thị trường không phát triển được. Thị trường mỹ thuật trong nước vừa là mục tiêu vừa là động lực cho Mỹ thuật Việt Nam phát triển trong những năm tới. Làm sao phải có thị trường mỹ thuật trong nước. Theo tôi đó là 2 điểm đáng lưu tâm để có một nền Mỹ thuật thực sự phát triển.

(Bài đăng trên Tạp chí Mỹ thuật Nhiếp ảnh số tháng 11+12/2015)