Nghệ sỹ nhiếp ảnh Lương Nghĩa Dũng

Nhà báo, Nghệ sỹ Nhiếp ảnh, Liệt sỹ Lương Nghĩa Dũng (1935-1972) là phóng viên ảnh Phòng Thông tấn Quân sự, Cục Tuyên huấn, Tổng cục Chính trị Quân đội Nhân dân Việt Nam, biệt phái sang Việt Nam Thông tấn xã (VNTTX) từ năm 1966 đến 1972. Ông để lại cho đất nước hơn 2.200 tấm phim ảnh về cuộc chiến tranh cứu nước vĩ đại của nhân dân ta, số tài sản vô giá đó được lưu giữ tại Phòng Tư liệu, Ban Biên tập ảnh Thông tấn xã Việt Nam (TTXVN). Năm 2012, TTXVN và gia đình đã xuất bản cuốn sách ảnh của ông với  tựa đề: Việt Nam trong ánh chớp lửa đạn. Ông được Giải thưởng Nhà nước về Văn học Nghệ thuật năm 2007 và Giải thưởng Hồ Chí Minh năm 2016.

Nghệ sỹ nhiếp ảnh Lương Nghĩa Dũng

Năm 1972, vừa ở Lào về, chưa kịp hồi sức Lương Nghĩa Dũng đã được nhận lệnh chuẩn bị đi chiến dịch Quảng Trị gấp. Thông thường sau mỗi chiến dịch, anh em bên Quân sự thường được đến trạm điều dưỡng, thuốc thang, ăn nghỉ ít ngày cho lại sức rồi mới đi tiếp. Nhưng chiến dịch Quảng Trị xem ra rất khác thường, các đơn vị tinh nhuệ đã xuất phát… quyết tâm cao lắm, toàn quân hừng hực khí thế tiến công. Vậy thì cánh nhiếp ảnh, quay phim, cánh nhà báo làm sao có thể ngồi yên được.

Quảng Trị, dải đất máu lửa quá quen thuộc với Lương Nghĩa Dũng. Anh đã từng lặn lội nơi đây từ những năm 1967-1968 với chiến dịch Khe Sanh, 1971-1972 với chiến dịch Đường 9 - Nam Lào và giờ đây là chiến dịch giải phóng Quảng Trị. Trận mở màn vào ngày 30/3/1972, quân ta đồng loạt tấn công nhiều căn cứ địch ở phía Nam, phía Bắc đường số 9 và dọc đường số 1 gồm cao điểm 24, 288, 365, các căn cứ An Nha, Động Toàn, Ba Hồ, Đầu Mầu, Đông Hà, Ái Tử, Mai Lộc, Gio Linh, Cam Lộ, Dốc Miếu, Quán Ngang, Nhi Trung, Bái Sơn v.v... Nghĩa Dũng được Bộ tư lệnh mặt trận đồng ý cho đi cùng mũi xung kích đánh chiếm cao điểm 365. Trận đánh này đã hút Nghĩa Dũng vào cuộc mãnh liệt như một cảm tử quân. Bức ảnh “Đánh chiếm cao điểm 365” cho thấy khi ba chiến sỹ lao lên cửa lô cốt trong khói đạn mù mịt là Nghĩa Dũng đã lấy được khuôn hình chuẩn xác và bấm máy liền. Trước cửa lô cốt là xác một người lính đối phương. Đây là thời điểm gay cấn nhất, nguy hiểm nhất, trong bắn ra, ngoài bắn vào, ở ngoài trời trống dễ trúng đạn hơn. Nó là thời điểm bất lợi nhất cho các chiến sỹ công đồn, cũng là đỉnh điểm ngàn cân treo sợi tóc đối với tính mạng phóng viên ảnh. Bức ảnh thể hiện rõ nét sự dũng cảm tuyệt vời của người lính xung kích, đồng thời cũng nói lên sự quả cảm hết mình của người phóng viên. Nguy hiểm là vậy, mà Lương Nghĩa Dũng vẫn dũng cảm theo sát bộ đội tiến vào thị xã Quảng Trị. Hà Nội vẫn nhận được những cuộn phim đánh chiếm thị xã Quảng Trị đỏ lửa của anh.

Chúng tôi giật mình khi nhận ra bức ảnh “Đánh chiếm điểm cao 365”, khâm phục sự lăn xả của Lương Nghĩa Dũng. Cái chốt của cụm tác phẩm ảnh là đây rồi. Nó là ảnh số 5 tột cùng bi tráng, tột cùng khốc liệt! Từ tấm ảnh ấy, gia đình và đồng nghiệp lấy thêm 4 ảnh khác phù hợp, nêu cao chủ nghĩa anh hùng cách mạng, tạo thành một cụm tác phẩm hài hòa trải theo không gian từ Bắc vào Nam, theo thời gian từ những ngày đầu anh cầm máy cho tới lúc hy sinh: Lửa vây máy bay Mỹ (Hải Dương, 1967); Nữ pháo binh Ngư Thủy (Quảng Bình, 1967); Đưa xe tăng vào trận (Đường 9 cuối năm 1971); Xốc tới (mặt trận Đường 9).

Thêm một điều đáng lưu ý, cuốn sách ảnh Hồi Niệm (REQUIEM) của hai nhà nhiếp ảnh Horst Fass và Tim Page người Mỹ, từng có mặt tại chiến trường Đông Dương giới thiệu ảnh của 135 nhà nhiếp ảnh từ hai phía đã ngã xuống trên chiến trường, thì có 13 tác phẩm ảnh của Lương Nghĩa Dũng. Bức ảnh “Đấu pháo ở Dốc Miếu” đạt Giải thưởng Nhà nước của ông cũng được bạn đánh giá cao, in trang trọng trong sách. Còn bức ảnh “Đánh chiếm điểm cao 365” thì gần đây mới phát hiện, nó là một trong năm ảnh của cụm tác phẩm “Những khoảnh khắc để lại” được tặng Giải thưởng Hồ Chí Minh. Đây là sự gặp gỡ, sự đồng cảm của những nhà nhiếp ảnh chân chính.

Tác giả và độc giả cuốn sách cũng như chúng ta đều đánh giá cao sự nghiệp của Lương Nghĩa Dũng, coi ông có vị trí và tầm cỡ của những nhà nhiếp ảnh chiến tranh vĩ đại  trong thế kỷ XX như Robert Capa (nhà nhiếp ảnh Mỹ gốc Hung), Larry Burrows (Anh), Henri Huet (Pháp), Kyoichi Sawada (Nhật) v.v... những nhà nhiếp ảnh sinh ra để sẵn sàng đem tính mạng của mình đổi lấy những bức ảnh máu lửa, chân thật. Họ là những chiến sỹ đấu tranh cho thế giới hòa bình.

Anh đã lăn lộn những nơi máu lửa, ngẩng cao đầu giữa làn bom đạn của hai phía mà chụp ảnh. Chỉ có anh và những người như anh mới dám nhìn thẳng vào họng súng và cột khói bom, thu vào ống kính những ánh chớp, những quầng lửa hào hùng và bi tráng của cuộc chiến, mà từ đó bừng sáng lên những tư thế hiên ngang, những gương mặt cương nghị, sắt đá phi thường của người lính quyết tâm bảo vệ Tổ quốc, giải phóng Miền Nam, thống nhất đất nước.

Sau trận mở màn chiến dịch Quảng Trị, sau bức ảnh bi tráng tại Điểm cao 365 tròn 2 tháng, thì Lương Nghĩa Dũng bị thương nặng tại Cồn Trâu, phía Nam huyện Hải Lăng, tỉnh Quảng Trị, khi anh đi cùng một đơn vị xe tăng truy kích địch. Tại trạm cứu thương tiền phương, anh còn kịp viết thư về cho gia đình và Tổng cục Chính trị, gói lại phim và máy ảnh gửi qua đường giao liên về VNTTX. Nhưng theo ông Trương Thi, Xã đội trưởng xã Trường Thọ năm ấy cho biết, mấy thứ đó để trong hầm, sau đó ít hôm, bị máy bay B52 rải bom mất hết. Vào ngày 1/5/1972, ngày giải phóng Quảng Trị, nhà nhiếp ảnh Lương Nghĩa Dũng đã trút hơi thở cuối cùng tại trạm xá dã chiến xã Trường Thọ, huyện Hải Lăng. Hy sinh cùng anh còn có hai nhà quay phim và hơn 20 chiến sỹ của 8 chiếc xe tăng bị bắn cháy. Năm đó Lương Nghĩa Dũng tròn 37 tuổi.

Chu Chí Thành

Cụm 05 tác phẩm: Những khoảnh khắc để lại

Lửa vây máy bay Mỹ

Trận đánh ngày 4/7/1967, khẩu đội 2, phân đội 174, pháo cao xạ Hải Dương bắn rơi tại chỗ 2 máy bay Mỹ.

Ảnh: Lương Nghĩa Dũng

Nữ pháo binh Ngư Thủy

Nữ dân quân pháo binh Ngư Thủy (Quảng Bình) bắn cháy tàu chiến Mỹ trong trận đánh ngày 7/2/1967.

Ảnh: Lương Nghĩa Dũng

Đưa xe tăng vào trận

Bộ đội phối hợp với dân quân chống lầy cho xe tăng trên đường vào chiến dịch Khe Sanh - Đường 9 cuối năm 1971.

Ảnh: Lương Nghĩa Dũng

Xốc tới 

Các chiến sỹ Đại đội 11 (Sư đoàn 324) truy kích địch tại mặt trận Đường 9.

Ảnh: Lương Nghĩa Dũng

Đánh chiếm cứ điểm 365

Chiều 30/3/1972, Đại đội 1, Tiểu đoàn Sơn Mỹ, QGP Quảng Trị tiến công đánh chiếm cao điểm 365.

Sau 30 phút tiến công, vào lúc 17h30 phút cứ điểm 365 đã bị tiêu diệt, mở màn chiến dịch giải phóng Quảng Trị

Ảnh: Lương Nghĩa Dũng