Sáng tạo nghệ thuật là một trong những biểu hiện chính yếu nhất của văn minh loài người. Trong thế giới muôn màu muôn vẻ của nghệ thuật thị giác do bàn tay con người sáng tạo nên, tranh in đồ họa là một loại hình vừa có truyền thống lịch sử lâu đời, vừa mang yếu tố đương đại mạnh mẽ. Tranh in vừa thể hiện quá trình sáng tạo lý trí, vừa biểu hiện xúc cảm cá nhân cũng như sự ngẫu hứng nghệ thuật. Tác phẩm tranh in được ra đời nhờ sự kết hợp giữa máy móc, công cụ thủ công và trái tim con người. Xét về lịch sử nghệ thuật thì sự ra đời của tranh in là hiện tượng đặc biệt, đó là kết quả của sự tổng hòa những thành tố căn bản nhất của văn minh nhân loại : công nghệ, thẩm mỹ và xã hội. Những tính chất căn bản đó của tranh in là cở sở để nghệ thuật này đang trở thành loại hình mỹ thuật có tính thích ứng thời đại cao. Được thừa hưởng những thành tựu mới của khoa học công nghệ, với tính linh hoạt cao của mình, ngày nay tranh in đã trở thành một phương tiện hấp dẫn, đóng vai trò rõ rệt trong việc mở rộng thực hành nghệ thuật đương đại. Những điều nói trên phần nào được thể hiện rõ trong triển lãm thu hút được sự quan tâm, chú ý lớn của công chúng trong tháng 4 năm 2015 vừa qua - Triển lãm “Đối thoại tranh in Việt - Bỉ”.

Nguyễn Nghĩa Phương, Không gian cà phê 3, in cà phê

 

Ngô Anh Cơ, Vào hạ,  khắc đồng 

Tham gia triển lãm đều là những nghệ sỹ uy tín và khá quen thuộc với nhiều cuộc triển lãm quốc tế như: Lê Huy Tiếp; Nguyễn Nghĩa Phương; Ngô Anh Cơ; Phan Hải Bằng; Phạm Khắc Quang, Pol Authom; Michel Barzin; Marie-France Bonmariage; Virginie Faivre d’Arcier; Chantal Hardy; Habib Harem; Martine Monfort. Sự hấp dẫn của triển lãm không chỉ nằm ở mục tiêu hướng tới giúp khán giả khám phá những nét đặc trưng văn hóa riêng biệt của mỗi nước trong bối cảnh toàn cầu hóa văn hóa, mà còn ở sự phong phú về hình thức, chủ đề nội dung và tính chuyên nghiệp.  Các tác phẩm của triển lãm đã cho thấy tất cả các khía cạnh của tranh in đương đại Việt Nam, Bỉ và thế giới nói chung. Hầu hết các phương pháp in, kỹ thuật, chất liệu mới và các xu hướng mới trong sáng tác tranh in đương đại đều được bộc lộ một cách rõ nét và chuyên nghiệp trong triển lãm này. Bỉ là một trong những nước có nền nghệ thuật tranh in rất phát triển. Trong triển lãm này, các họa sỹ Bỉ đã đem đến nhiều điều mới lạ cho công chúng Việt Nam, đó là cách thức biểu đạt, tri giác và cảm nhận thế giới rất riêng biệt của mỗi tác giả. Những điểm nổi bật của nghệ thuật tranh in Bỉ ở đây nằm trong các sáng tác của Habib Harem với những bức tranh in có khuôn hình tự do và màu sắc đặc biệt tự như những miếng kim loại hoen rỉ, sần sùi vương vãi đâu đó trên khắp thế giới này. Bộ tác phẩm mang tên Rỉ sắt và mực in làm rất nhiều người xem, trong đó có cả các nhà phê bình mỹ thuật ngỡ ngàng bởi khả năng làm “giống như thật” của tác giả. Hầu như mọi người đều tưởng đó là những miếng sắt rỉ thật, trong khi đó lại là những tranh in kim loại với kỹ thuật chế bản hết sức cổ điển là aquatint (kỹ thuật tạo đậm nhạt bằng bột nhựa thông) được in nhiều màu.

Pol Authom, Vô đề, in kỹ thuật số

Bên cạnh đó, các tác phẩm in li tô mang hình những giọt nước khổng lồ của Hardy Chantal cho công chúng một cảm giác nhẹ nhàng và bí ẩn về kỹ thuật thể hiện. Họa sỹ tranh in Pol Authom đem đến những câu hỏi thú vị cho khán giả thông qua các tác phẩm đen trắng tương phản mạnh mẽ mang bóng dáng những lâu đài cổ ở Châu Âu với kỹ thuật thể hiện hết sức mới: in carborundum và in kỹ thuật số. Trong khi khá nhiều nghệ sỹ đi theo hướng sử dụng nhiều loại hiệu ứng hình ảnh trong sáng tác tranh in kỹ thuật số, thì Pol Authom lại chỉ dùng mảng bẹt đen trắng đầy tính đồ họa. Song cái đặc biệt và hấp dẫn người xem của tranh in kỹ thuật số do ông sáng tác lại nằm ở bản thân tính tạo hình chắt lọc của nó và sự tinh tế trong xử lý mối quan hệ giữa hình và nền, chỗ thì sắc gọn, chỗ lại mềm mại với những sắc độ được tạo nên bởi nhiều nét mờ, nhỏ. Một trong những điểm thu hút nhất của triển lãm là nhóm sắp đặt với nhiều khối màu sắc đa dạng, phong phú về hình của Virginie Faivre d’Acier. Đó là 54 khối dạng hình tự do nhưng gợi nhiều về các đối tượng tự nhiên, có thể đó là cây, san hô… Những khối hình ấy được tạo nên bởi vải được tái sử dụng từ quần áo cũ của gia đình tác giả và những hình ảnh, con số, chữ cái được in bởi kỹ thuật in lưới, in độc bản, in kim loại. Chúng là một phần trong hơn 100 cá thể do nghệ sỹ sáng tác và được đặt thành nhóm nhỏ trên bục, trên sàn nhà và cho phép khán giả tương tác, dịch chuyển hay tự sắp xếp theo ý thích. Cùng có chung tính chất tương tác đó là tác phẩm của Phan Hải Bằng - một sắp đặt tranh khắc gỗ trên giấy Trúc Chỉ do anh sáng tạo.

Habib Harem, Rỉ sắt và mực in, aquatint  

 

Trong mỗi khoảng thời gian nhỏ khác nhau của những ngày diễn ra triển lãm, tác phẩm Ngẫu liên  của anh luôn được thay đổi bởi ai đó trong số người xem, khi thì nó được bày theo dạng zic zac, khi lại được kết nối tạo hình thoi hoặc đường xoắn… Chính tính chất tương tác ấy của hai sắp đặt tranh in này đã tạo nên điển nhấn trong cuộc đối thoại giữa tranh in hai nước. Bên cạnh xu hướng sắp đặt, xu hướng sáng tác tranh in thân thiện môi trường, “tranh in xanh”, đang thịnh hành trên thế giới ngày nay cũng được nhận diện thông qua các tranh in cà phê trong triển lãm. Việc sử dụng cà phê để sáng tác tranh in độc bản ở đây không chỉ nhằm khơi dậy nhận thức về các xu hướng tranh in mới ngày nay, mà còn thể hiện khía cạnh thử nghiệm chất liệu luôn là vấn đề được quan tâm đặc biệt trong thực hành tranh in trên thế giới. Cùng với những tác phẩm mang nhiều yếu tố của nghệ thuật đương đại, nghệ thuật thử nghiệm hay thể hiện các kỹ thuật, chất liệu mới của tranh in ngày nay, người xem còn được tiếp cận những tác phẩm tranh in đầy tính chuyên nghiệp trong kỹ thuật thể hiện và sâu sắc về nội dung của các họa sỹ hai nước. Đó là các cặp “đối thoại” giữa hai bộ tranh hết sức tinh xảo và giàu cảm xúc : khắc gỗ của Phạm Khắc Quang và bộ tranh khắc kim loại Những quân bài Taro của Martin Monfort. Sự đối thoại còn thấy giữa cái thô khỏe, tương phản đen trắng mạnh mẽ trong các tranh khắc gỗ khổ lớn Những con chim  của Michel Barzin và nét tinh tế, ý nhị về màu sắc trong các tranh khắc kim loại khuôn khổ nhỏ với chủ đề thiên nhiên, con người của Ngô Anh Cơ, hay sự thuần khiến của nét in li tô trong bộ tranh Những bông hoa của Marie France với mảng miếng đa sắc màu, đa kỹ thuật trong tranh in độc bản, in lưới, in li tô của Lê Huy Tiếp. Nhìn chung, qua triển lãm “Đối thoại tranh in Việt - Bỉ” công chúng có dịp gặp gỡ, tiếp xúc với các tác phẩm nghệ thuật tranh in đương đại đến từ  những vùng văn hóa khác nhau mà họ hiếm khi có dịp được tiếp cận đồng thời. Đặc biệt, khán giả còn có thể thấy sự đa dạng về hình thức và kỹ thuật thể hiện, trưng bày tác phẩm tranh in ở đây. Cùng với những yếu tố truyền thống, nhiều nét mới mang tinh thần của các xu thế thực hành tranh in đương đại đồng hành bên nhau, tạo nên sự phong phú, tính mở rõ rệt của nghệ thuật tranh in.

Phan Hải Bằng, Ngẫu liên, sắp đặt

 

Không gian triển lãm “Đối thoại tranh in Bỉ-Việt Nam” tại Bỉ

Tranh in không chỉ được tạo ra từ các bản in với kỹ thuật chế bản cầu kỳ, phức tạp có từ xa xưa, mà cũng có thể được tạo ra một cách nhẹ nhàng từ những mảnh kim loại phế thải, từ loại “mực in” hoàn toàn phi truyền thống như cà phê hay từ công nghệ kỹ thuật số tiên tiến ngày nay.Mỗi nghệ sỹ là một chuyên gia sở hữu những kiến thức và kinh nghiệm riêng biệt của một hay vài kỹ thuật tranh in. Họ đều có cách nhìn và cảm nhận thế giới riêng biệt thông qua kỹ thuật tranh in của mình. Hy vọng rằng, qua triển lãm này, quý vị sẽ có được những trải nghiệm thú vị, thấy được nghệ thuật tranh in đang được mở rộng như một hình thức tràn đầy năng lượng để tham gia vào dòng chảy chung của nghệ thuật đương đại, tham gia vào quá trình thúc đẩy giao lưu, phát triển văn hóa và mối quan hệ giữa các dân tộc trên thế giới.Tranh in là một trong những hình thức lâu đời của nghệ thuật tạo hình. Tác phẩm tranh in được hình thành nhờ sự kết hợp tinh tế giữa nghệ thuật và kỹ thuật, thông qua quá trình chế bản và in ấn riêng biệt. Từ xưa đến nay, tranh in luôn được xem là phương tiện nghệ thuật mang nhiều tính dân chủ hơn cả bởi nó có thể đến được trực tiếp với nhiều người ở mọi tầng lớp hay khu địa lý, văn hóa khác nhau. Có lợi thế nhẹ và linh hoạt trong sáng tác tác phẩm và vận chuyển, tranh in rất phù hợp với việc trao đổi, chia sẻ giữa các nghệ sỹ trên thế giới.Với sự hỗ trợ của Phái đoàn Wallonie-Bruxelles International và Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam, triển lãm “Đối thoại tranh in Việt - Bỉ”của 5 họa sỹ Việt Nam và 7 họa sỹ của Bỉ đã trở thành sự kiện đặc biệt trong bối cảnh giao lưu, trao đổi nghệ thuật giữa hai nước còn rất hiếm hoi. Triển lãm đã diễn ra thành công tại Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam vào tháng 4/2015, tại Bảo tàng Mỹ thuật thành phố Verviers (tháng 9/2014) và tại Gallery Churchill, thành phố Liege (tháng 12/2014).

N.N.P

(Bài đăng trên Tạp chí Mỹ thuật Nhiếp ảnh số tháng 5/2015)