Triển lãm “Sự bí ẩn của cơ thể người” “Giáo dục khoa học” hay “Kinh doanh xác ướp”?

Tiếp thu ý kiến phản hồi từ các cơ quan chức năng và công luận, chiều ngày 06 tháng 7 năm 2018, Sở Văn hóa - Thể thao TP. HCM đã ra thông báo tạm ngừng cuộc triển lãm mang tên “Sự bí ẩn của cơ thể người - Mystery of human body” (trước đó dự kiến kéo dài đến hết ngày 31/12/2018) tại Nhà Văn hóa Thanh niên TP. HCM. Lý do được xác định là Ban Tổ chức đã không trung thực trong hồ sơ đề nghị cấp phép trưng bày.

Những gì đã diễn ra tại cuộc trưng bày được giới thiệu là “Lần đầu tiên có cuộc triển lãm đặc biệt về cơ thể người tại Việt Nam?”. Vì sao có những ý kiến trái chiều trong dư luận xã hội về ý nghĩa của cuộc triển lãm mang danh “khoa học”? Cha đẻ của Kỹ thuật nhựa hóa cơ thể người là ai? Tiến sỹ Gunther Von Hagens có “xứng đáng” nhận được những gạch đá ném vào trang cá nhân? Tạp chí Mỹ thuật và Nhiếp ảnh giới thiệu đến bạn đọc thêm một góc nhìn về sự kiện đang làm “nóng” dư luận hiện nay.

Tại  nhà trưng bày,  04 phạm ngọc thạch, q.3

10g, sáng ngày 28/6, chúng tôi mua vé giá 200.000đ/người của Công  ty Dịch vụ Mega Vina và Vietnam Korean Times vào tham quan triển lãm. Toàn bộ không gian trưng bày bao gồm tổng cộng 137 mẫu vật cơ thể người (bao gồm 11 mẫu vật ở dạng toàn thân, 126 mẫu vật là các bộ phận trong cơ thể được tách rời). Tất cả được chia theo 8 chủ đề là hệ cơ, hệ xương, hệ hô hấp, hệ tiêu hóa, hệ tuần hoàn, hệ thần kinh, hệ sinh sản, hệ tuần hoàn sơ sinh. Mỗi tiêu bản đều được chế tạo tinh vi, thật đến từng chi tiết, từ các bộ phận rất nhỏ của cơ thể như từng mạch máu, các múi cơ, hệ thống dây thần kinh…

Cô  nhân viên trực khoảng trên dưới 25 tuổi mạnh dạn giới thiệu: “Đây là một triển lãm mang tính giáo dục, hướng dẫn sức khỏe kết hợp kỹ thuật, y học hiện đại và công nghệ truyền thông đa phương tiện nhằm mang đến những trải nghiệm ấn tượng và chân thực về cấu trúc sinh học của cơ thể người”.

Cùng thời điểm, có thêm khoảng 20 người (trạc từ 30 đến 50 tuổi, có 7 là nữ giới) cũng mua vé vào xem. Người xem nhận ra tương đối rõ dụng ý của Ban Tổ chức, ở một số khu vực tiêu bản trình bày theo phương pháp đối chiếu như: đặt lá phổi sạch bên cạnh lá phổi nám đen của người hút thuốc, lá gan khỏe mạnh so với lá gan bệnh tật của người nghiện rượu… Anh bạn tôi, vốn nghiền thuốc lá từ thuở sinh viên trầm ngâm và dừng lại khá lâu ở vị trí này. Nghĩa là, tiêu bản ít nhiều đã hoàn thành được tính cảnh báo của nó.

Làm mọi người giật mình và xây xẩm nặng nhất là các tiêu bản ở chủ đề “hệ sinh tuần hoàn sơ sinh”. Trên mặt bàn là hình dạng các bào thai chết non xếp tuần tự  theo từng tháng tuổi, thứ 3, 4, 5…  đến 9 tháng tuổi và đặc biệt là bộ tiêu bản toàn thân có tên “Cơ thể người phụ nữ mang bầu và thai nhi”. Ngay tức khắc, trong đầu mỗi người xem đều vang lên các câu hỏi: Người phụ nữ này là ai? Chị từ trần vì lý do gì? Vì sao xác chị lại mổ banh với cái thai nhi chưa kịp ra đời làm người như vậy? Khi chúng tôi đặt câu hỏi:  “Thi thể thương tâm này đến từ đâu?” Cô hướng dẫn ấp úng trả lời “Triển lãm đem từ nước ngoài… nên không rõ!”

Công nghệ nhựa hóa cơ thể

Với các thông tin có được, ngay chiều hôm đó, chúng tôi lên mạng gõ vào dòng chữ “Human Body Plastination”  thì bắt gặp đầy rẫy những lời chào mời. Họ rao bán đủ các tiêu bản về cơ thể người, từ dạng toàn thân đến hàng trăm các bộ phận cơ thể. Tất cả được quảng cáo là “giống như thật” (Look like real) chế tác từ cao su (Silicon rubber) nhưng thực ra để đạt được độ chân thực ở mức tuyệt đối, các mẫu vật đó chính là từ cơ thể của xác người chết đã được nhựa hóa (Plastinated).

Theo lịch sử y văn, kỹ thuật nhựa hóa cơ thể được cấp bằng sáng chế bởi tiến sỹ giải phẫu học Gunther Von Hagens vào năm 1977. Ông sinh năm 1945 tại Kalisch, Ba Lan. Năm 1975, Von Hagens nhận bằng tiến sỹ  y khoa tại Đại học Heidelberg (Tây Đức).

Tiến sỹ Gunther Von Hagens kể lại quá trình tìm ra phương thức “nhựa hóa” như sau: “Khi còn là một trợ lý viên giải phẫu, tôi đã nhìn thấy các mẫu vật sinh học nằm cạnh một khối nhựa polymer và cứ thắc mắc vì sao người ta lại rót polymer ra ngoài thay vì đổ vào bên trong để ổn định mẫu vật từ trong ra ngoài?”. Kiên trì với hàng trăm thí nghiệm khác nhau trên các mẫu được cung cấp từ lò mổ thịt động vật, cuối cùng đã đem đến cho ông thành công mỹ mãn.

Ở hai thập niên 1970 - 1980, do công nghệ còn sơ khai Von Hagens chỉ dùng để bảo tồn các mẫu vật phục vụ cho nghiên cứu y học. Mãi đến đầu những năm 1990, với sự xuất hiện của các y cụ hiện đại việc nhựa hóa toàn bộ cơ thể người mới diễn ra tinh vi ở mức độ hoàn hảo. Một thi thể người đã chết sẽ mất  khoảng thời gian 1500 giờ công để hoàn tất việc nhựa hóa. Theo kỹ thuật này, thi thể người mới chết trong vòng 24 giờ, được ngâm trong bồn chứa hóa chất Formalin để phân hủy lớp da, mỡ, đồng thời diệt khuẩn, sau cùng nhựa hóa để biến thành tiêu bản trưng bày có thể bảo quản kéo dài đến 100 năm. Nhằm tăng thêm tính mỹ thuật, những cơ thể nhựa hóa này được “sắp đặt” mô phỏng các tư thế hoạt động của con người trong đời sống thường nhật như: khiêu vũ, đánh cờ, ném đĩa, đạp xe…

Von Hagens đã tổ chức cuộc triển lãm “Thế giới cơ thể người” (Body Worlds) lần đầu tiên tại Nhật Bản vào năm 1995. Triển lãm gây sốc nặng với người xem với vô số lời chỉ trích nhưng cũng thu hút được những khen ngợi của không ít người tò mò.

Hiện nay, ngoài “Body Worlds”, còn có một triển lãm tương tự mang tên “Triển lãm cơ thể người” (Bodies…The Exhibition) thuộc công ty của Tùy Hồng Cẩm, Đại học Y khoa Đại Liên, Trung Quốc. Ông Tùy Hồng Cẩm vốn là một sinh viên cũ của Von Hagens, được giao quyền quản lý các cơ thể nhựa hóa. Sau đó, Hồng Cẩm tách riêng và hợp tác với Premier Exhibitions để tổ chức những triển lãm theo dạng này ở nhiều nước, trực tiếp cạnh tranh với chủ cũ. 

Theo “Thời báo New York”, chỉ riêng triển lãm “Thế giới cơ thể người”, đã thu hút hơn 40 triệu khán giả và mang đến cho “Tiến sỹ tử thần” Von Hagens gia sản kếch xù. Một tiêu bản người nhựa hóa ở dạng toàn thân có giá bán từ 250.000 đến 1.000.000 USD tùy vào mức độ thẩm định căn cứ vào chiều cao, cân nặng, vóc dáng “đẹp” hay “xấu”… Và hàng năm, các tiêu bản cơ thể người nhựa hóa vẫn đều đặn xuất xưởng theo đơn đặt hàng “Thiết bị hỗ trợ giảng dạy môn giải phẫu sinh lý người” của các trường học, bệnh viện, bảo tàng, nhà  trưng bày…

Những góc khuất  bí ẩn

Một câu hỏi luôn được đặt ra tại các Triển lãm “Sự bí ẩn về cơ thể người” là “Các xác người đã nhựa hóa này là ai?”, “Họ có tự nguyện trao gửi thân xác cho việc trưng bày có bán vé hay không?”… Cả ông Gunther Von Hagens và Tùy Hồng Cẩm đều không đi thẳng vào câu hỏi với lý do “Muốn tôn trọng danh tính của người đã khuất!”.

Theo xác minh của các nhà báo, từ năm 1999, ông Von Hagens đã bắt đầu đặt xưởng chế tác cơ thể người tại Tp. Đại Liên, tỉnh Liêu Ninh, Trung Quốc. Tiếp sau bước chân của ông là Tùy Hồng Cẩm. Hiện nay, ở Trung Quốc đã có trên dưới 10 xưởng chuyên chế tác xác người theo kỹ thuật nhựa hóa, tất cả các nhân viên làm việc ở đây đều đến từ ngành Y. Ở cuộc trưng bày tại Nhà trưng bày đa năng O2 nước Anh, năm 2008, trước sự truy vấn gắt gao của báo chí, ông Von Hagens hé lộ: “Tiêu bản được chế tác từ những thi thể người vô gia cư, những cái chết không ai thừa nhận!”. Nhưng câu trả lời này lại vấp phải luật pháp của Trung Quốc. Tháng 2 năm 1979, Bộ Y tế Trung Quốc ban hành quy định: “Một thi thể chỉ được xác nhận là “Vô danh” sau thời gian ít nhất một tháng không truy tìm được tung tích, sau đó mới được phép chuyển sang nghiên cứu giải phẫu học tại các trường Y khoa. Với thời gian này, xác ướp đã không còn đạt tiêu chuẩn “tươi” để tiến hành nhựa hóa. Vì vậy, đến nay nguồn gốc của các xác người nhựa hóa xuất phát từ đâu vẫn luôn là một ẩn số?

Ngay tại các nước phát triển như châu Âu, tệ nạn buôn bán nội tạng cơ thể người vẫn xảy ra trong một thế giới ngầm. Theo tổ chức The Salvation Army, được chính phủ Anh trao quyền hỗ trợ cho các nạn nhân của việc buôn người, buôn lậu nội tạng…cho biết  “Đánh cắp hay dụ dỗ bán nội tạng đang phổ biến ở nhiều quốc gia. Nước Anh cũng không nằm ngoài thị trường đó! Sau khi bị chụp thuốc mê, nạn nhân bị lấy nội tạng khỏi cơ thể. Nếu xét nghiệm tốt “nó” được bán ra thị trường theo giá chợ đen cho người bệnh có nhu cầu, nếu xét nghiệm có kết quả “xấu” nội tạng được chuyển sang làm tiêu bản nhựa hóa. Hiện nay, quả thận là bộ phận được thu mua nhiều nhất. Người bán thận chỉ nhận được khoảng 5000 USD, nhưng nó sẽ được rao với giá 200.000 USD”.

Đây chính là một trong những lý do về phương diện nhân văn khiến triển lãm “Bí mật cơ thể người” bị lên án mạnh mẽ nhất! Triển lãm mang tính “giáo dục khoa học” hay thúc đẩy việc “kinh doanh buôn xác người”?

Đôi lời từ chính nhà sáng chế

Tiến sỹ Von Hagens, hiện đang mang bệnh Parkison, tay chân đôi lúc mất kiểm soát run bần bật, miệng không thốt nên lời, trí nhớ suy giảm nhiều. Đôi khi ông vấp ngã như một đứa trẻ. Ông chia sẻ với phóng viên báo Bildam Sonntag (Đức): “Công việc làm của tôi là đáng kinh sợ nhưng với những triển lãm thì không đáng sợ. Mọi người chỉ sợ khi họ nghe về nó, nhưng không phải khi họ nhìn thấy nó. Khi bạn hiểu hơn về cái chết, bạn sẽ sống một cuộc sống lành mạnh và tôn thờ cuộc sống của bạn.”

“Bác sỹ tử thần” Von Hagens tâm sự “Tôi đang chuẩn bị  tâm lý bản thân để được trải qua quá trình nhựa hóa và đang tìm chỗ mình sẽ được trưng bày sau khi chết”- người đàn ông năm nay 73 tuổi, với vật bất ly thân trên đầu chiếc là chiếc nón rộng vành, đưa mắt nhìn qua cửa sổ và nói một cách bình thản. Đó là một góc nhỏ trong “Plastinarium Guben” - Bảo tàng viện kiêm xưởng làm việc do chính Hagens sáng lập từ một nhà máy bỏ hoang, tại thị trấn Guben, sát biên giới Đức - Ba Lan năm 2006. Nơi đây sẽ lưu giữ và trưng bày thi thể nhựa hóa của Tiến sỹ Gunther Von Hagnes - cha đẻ phát minh ra kỹ thuật nhựa hóa cơ thể người.

L.X.T (Tổng hợp theo Tạp chí nước ngoài)

(số 7/2018)

* Ảnh trong bài trích từ nguồn Internet