Venice Biennale 2015 - Nghệ thuật là tranh luận vì một thế giới tốt đẹp hơn
Thế giới đương đại ngày hôm nay là một khối tích tụ những căn bệnh trầm kha rất cần được nghệ thuật chữa trị/thanh tẩy. Nước biển dâng cao, khí hậu nóng lên, chênh lệch giàu nghèo gia tăng, tình trạng vi phạm quyền con người vẫn phổ biến… biết bao vấn đề nóng bỏng khiến tương lai của hành tinh chúng ta dường như ngày càng mù mịt. Giờ đây nghệ thuật không thể chỉ là thứ vật phẩm mua vui hay làm cho đầu óc người ta yên tịnh, càng không nên là món hàng chợ, mà chắc chắn phải có trách nhiệm lớn lao: kích thích những cuộc tranh luận, cả ở chỗ riêng tư lẫn nơi triển lãm công cộng.Về cơ bản, cái mục tiêu đó của nghệ thuật đã được nêu lên đủ đầy song không kém phần khiêu khích trong cái chủ đề của kỳ Venice Biennale năm nay: “Tất cả tương lai của thế giới”. Được giám tuyển bởi Okwui Enwezor, một curator kỳ cựu của những sự kiện quốc tế lớn, “Tất cả tương lai của thế giới” nêu bật mối quan tâm chính của nghệ thuật đương đại tại thời điểm này, cụ thể là: nghệ thuật có hoàn thành nhiệm vụ của nó hay không trừ khi nó quan tâm tới xã hội, mạnh mẽ và rõ ràng, thực hiện những lý thuyết về “thực hành xã hội” tiên phong nhất hiện đang được giảng dạy trong các trường nghệ thuật tiên tiến.Venice Biennale là một trong những triển lãm nghệ thuật đương đại quốc tế quan trọng nhất. Được vua Ý Umberto I và Hoàng hậu Margherita de Savoia thành lập vào năm 1895, ban đầu, triển lãm chỉ tổ chức tại khu vườn Giardini với một tòa nhà trưng bày duy nhất mang tên Padiglione Italia mà từ năm 2009 đổi thành Central Pavilion (Gian Trung tâm). Kể từ khi mở rộng, khu Giardini cũng là nơi trưng bày của hơn 30 quốc gia; mỗi nước tham gia tự thiết kế và dàn dựng gian riêng của mình. Tất cả thế giới nghệ thuật đều luôn mong đợi để ‘đến hẹn lại về’ Venice trong dịp biennale này - một trong những địa điểm lịch sử và nghệ thuật đẹp nhất thế giới. Được tổ chức từ ngày 9/5 đến 22/11/2015, phiên bản Venice Biennale lần thứ 56 có mặt 136 nghệ sỹ đại diện cho 88 quốc gia tham gia. Năm quốc gia lần đầu tham gia là Grenada, Mauritius, Mông Cổ, Mozambique và Seychelles. Trong số các tác phẩm được trưng bày, 159 được chế tác riêng cho sự kiện này và chưa bao giờ được công bố trước đây.
Một góc thành phố Venice trong những ngày khai mạc Venice Biennale 2015. @youtube.com
Những gian trưng bày, các nghệ sỹ và tác phẩm nổi bật
Toàn bộ Venice Biennale 2015 xoay quanh pho “Tư bản” (Das Kapital), một trước tác gồm 3 tập của Karl Marx phê phán mạnh mẽ ảnh hưởng của cuộc cách mạng công nghiệp và tình trạng bóc lột sức lao động của người công nhân. Trong suốt bảy tháng diễn ra biennale, hàng ngày, cuốn Tư bản sẽ được các nghệ sỹ đọc to lên bằng lời trong một khán phòng tại Gian trung tâm (Central Pavilion) của khu Giardini - một công viên công cộng có 30 gian trưng bày riêng của 30 quốc gia. Chủ nghĩa thực dân, hẳn là trường hợp khai thác lao động cực đoan nhất, một ẩn ý khả kiến được biennale lần này xăm soi khá ‘chu đáo’ cùng với tình trạng bùng nổ dân số dữ dội trên thế giới. Lực lượng nghệ sỹ tham dự cuộc ‘giải phẫu’ chủ nghĩa thực dân này bao gồm rất nhiều những gương mặt nghệ sỹ nữ và các nghệ sỹ đến từ khu vực ngoài phương Tây, nổi bật nhất là những nghệ sỹ châu Phi, châu Á và Trung Đông.Đại diện cho Hoa Kỳ lần này là nghệ sỹ Joan Jonas. Trong năm phòng trưng bày của gian Hoa Kỳ, nghệ sỹ Jonas trưng bày các tác phẩm mới, kết hợp video-art, các bản vẽ, đồ vật, và âm thanh. Lấy cảm hứng từ các tác phẩm văn chương của nhà văn Halldor Laxness người Iceland, Jonas muốn khảo sát ảnh hưởng của văn học và ngôn ngữ tới bản chất và tâm linh của con người.Philip Rizk, Olaf Nicolai, Hito Steyerl, và Tobias Zielony đại diện cho nước Đức. Bốn nghệ sỹ kết hợp video, trình diễn, nhiếp ảnh để làm nổi bật chủ đề “lao động”, “di cư”, và “nổi loạn”. Danh Võ, với các tác phẩm điêu khắc ý niệm cực kỳ tinh tế, vừa là nghệ sỹ đại diện cho Đan Mạch, cũng là curator của gian triển lãm Đan Mạch tại dinh Punta della Dogana.
Một góc gian triển lãm Đông của tôi là Tây của anh của hai nghệ sỹ Shilpa Gupta và Rashid Rana. @highsnobiety.com
Trong gian trưng bày của Bỉ, Vincent Meessen nghệ sỹ đại diện duy nhất và có quốc tịch Bỉ đã mời nhiều nghệ sỹ khách mời đến từ châu Phi, châu Á và châu Mỹ cùng phối hợp bày trung các tác phẩm, nhằm khám phá những khái niệm về “tình đoàn kết” và “chủ nghĩa quốc tế”.Nghệ sỹ người Thụy Sĩ Christoph Büchel và Trung tâm nghệ thuật Iceland cùng với Bộ Giáo dục, Khoa học và Văn hóa của Iceland hợp tác với các cộng đồng Hồi giáo ở Venice và Iceland để tạo ra một Thánh đường Hồi giáo đầu tiên tại thành phố này ngay bên trong gian trưng bày của Iceland ở thánh đường thiên chúa giáo Santa Maria della Misericordia có tuổi đời 11 thế kỷ.Cùng với những tác phẩm của nghệ sỹ Christodoulos Panayiotou được bày tại gian của quốc đảo Síp, có hai tác phẩm trình diễn đã xuất hiện trong ngày khai mạc triển lãm: The Parting Discourse, trình diễn trên sân khấu của nhà hát Teatro Goldoni và trong gian Síp, và Levant U-Turn, đưa người xem về vùng Địa Trung Hải. Các tác phẩm trình diễn này chỉ là những màn khởi động cho hàng loạt các chương trình biểu diễn sẽ được tổ chức trong suốt mùa hè năm nay ở đây.Một trong những không gian đẹp nhất của biennale là cuộc hội quân của các tác phẩm điêu khắc làm từ vật tìm thấy của ba nghệ sỹ: những tổ hợp của các nhạc cụ phát sáng của Terry Adkins; các tác phẩm điêu khắc hàn thép gắn trên tường của Melvin Edwards - được chế từ các mảnh xích sắt, các loại dụng cụ tra tấn, kìm kẹp - dù mang hình thức điêu khắc đẹp đẽ vẫn khơi gợi những câu chuyện lịch sử bạo lực sắc tộc kinh hoàng; các bản vẽ vô cùng ám ảnh của nghệ sỹ tự học Abu Bakarr Mansaray mô tả những cỗ máy giết người tưởng tượng với bản chất bạo lực cố tình ‘phô diễn’ công khai.Cũng sử dụng các đồ vật tìm thấy, những chiếc cưa xích của Monica Bonvicini phủ polyurethane đen nhẫy như nhựa đường, được treo từ trần nhà, biểu lộ một ‘sự thật hiển nhiên’ đầy tính sến rởm. Các tác phẩm của Bonvicini là một bài giảng hữu ích về thẩm mỹ: Các đồ vật/đối tượng phải được trao cho sức mạnh của những hình hài mang tính nghệ thuật chứ không thể để chúng đu đưa trong gió một cách tự nhiên chủ nghĩa được.
Sức mạnh bí mật, tác phẩm sắp đặt của Simon Denny tại sân bay Marco Polo. @theguardian
Có gì mới trong biennale này?
Năm nay, biennale bắt đầu hoạt động sớm trước ngày khai mạc bình thường của nó cả tháng trời.Nước Úc lần đầu tiên đã có gian trưng bày cho đất nước mình trong khu vườn Giardini. Đây là gian trưng bày thứ 30 của khu Giardini, cũng là gian trưng bày đầu tiên của thế kỷ 21 được dựng lên tại khu vực này.Curator kiêm giám đốc của Venice Biennale 2015, nghệ sỹ Okwui Enwezor lần này trình làng một không gian trưng bày mới có tên là ARENA, một không gian tương tác trong gian trung tâm của khu Giardini dành cho các hoạt động mang tính tương tác. (Sự kiện ‘xương sống’ của không gian ARENA chính là tác phẩm trình diễn “đọc sách Tư bản” của đạo diễn, nghệ sỹ Isaac Julien). Cũng trong không gian được thiết kế bởi kiến trúc sư thượng thặng David Adjaye này, một tượng đài tạm thời do Mathieu Kleyebe Abonnenc tạo dựng nhằm tôn vinh nhà soạn nhạc kiêm nghệ sỹ biểu diễn người Mỹ gốc Phi Julius Eastman đã được dựng lên.Khu Arsenale, một cụm kiến trúc nhà xưởng hải quân cũ, là nơi du khách có thể xem tác phẩm của hơn 200 nghệ sỹ trẻ đến từ nhiều quốc gia khác nhau không có các gian trưng bày vĩnh viễn tại Venice. Cũng được giám tuyển bởi Okwui Enwezor, khu Arsenale năm nay có nhiều tác phẩm của các nghệ sỹ tên tuổi, ví dụ như Jennifer Allora và Guillermo Calzadilla. Bộ đôi này có một số buổi trình diễn lấy cảm hứng từ tác phẩm thanh xướng kịch Sáng tạo của Joseph Haydn.Một trong những món quà thú vị nhất của khu Arsenale dành cho công chúng năm nay là tác phẩm “Những bài hát của người Đức” (Das Lied der Deutschen) của nghệ sỹ Emeka Ogboh. Trong không gian triển lãm, những giọng ca ghi âm bài quốc ca Đức do những người tị nạn châu Phi hát lên bằng tiếng mẹ đẻ như trùm kín người xem, tạo nên sự cộng hưởng với nỗi đau của quá khứ lẫn hiện tại.
Khu trưng bày tác phẩm điêu khắc của Sara Lucas tại Gian Anh quốc. @thedoublenegative.co.uk
Những sự kiện đáng chú ý khác?
Sẽ có 44 sự kiện diễn ra bên lề Venice Biennale 2015 “Tất cả tương lai của thế giới.” Một sự kiện không thể bỏ qua là sự hợp tác giữa nghệ sỹ Ấn Độ Shilpa Gupta và nghệ sỹ Pakistan Rashid Rana. Đến từ hai quốc gia ‘nổi tiếng và có truyền thống đối kháng’, họ cùng nhau triển lãm trong một dinh thự thế kỷ 17 một tác phẩm hỗn phối “Đông của tôi là Tây của anh” với các chất liệu tổng hợp như tranh, ảnh, điêu khắc, video. Thông điệp của họ: con người có thể vượt qua sự chia rẽ và những đường biên chính trị hay không ? Simon Denny, đại diện cho New Zealand, sẽ dựng một tác phẩm sắp đặt dựa trên ý tưởng về các mối quan hệ giữa quyền lực và chính trị. Tác phẩm của ông xuất hiện tại hai địa điểm: sân bay Venice và thư viện Marciana trên quảng trường Piazza San Marco.Nghệ sỹ Peter Doig trưng bày các tác phẩm mới của mình tại Biệt thự Palazetto Tito của quỹ Fondazione Bevilacqua La Masa. Một cuộc triển lãm của Cy Twombly bao gồm 60 bức tranh (trong đó có bốn bức tranh cuối cùng của ông), diễn ra tại khu Spazio Dom Perignon của Viện bảo tàng nghệ thuật hiện đại quốc tế Ca’pesaro.Bất kể bạn có đồng ý với quan điểm “vị nhân sinh” của curator Okwui Enwezor hay không, hay chỉ thích xem xét nghệ thuật theo những góc nhìn duy mỹ, Venice Bbiennale 2015 quả thực là một sự kiện nghệ thuật kỳ vĩ được vận hành cực tốt với những mục đích rõ ràng. Sự kiện lần này thật đáng ngưỡng mộ, đầy táo bạo và can đảm với lối tiếp cận dựa trên tính đạo đức. Nếu không nói là hoàn hảo, chí ít, nó cũng đưa ra được những thông điệp độc đáo, phi chính thống bằng những hình thức tuyệt vời, kể cả những tác phẩm manh tính tranh đấu của các nghệ sỹ hiện phải hoạt động không công khai tại các quốc gia độc tài, phát xít và/hoặc bảo thủ. Bên cạnh đó, nó thực sự đã tập hợp được rất nhiều tác phẩm nghệ thuật đương đại có chất lượng, thậm chí là những tác phẩm lớn.
H.P
(Bài đăng trên Tạp chí Mỹ thuật Nhiếp ảnh số tháng 6/2015)
