Ảnh chiến tranh, đâu chỉ là một tấm phim, một tấm ảnh bình thường mà nó là máu và nước mắt của người trong ảnh và người chụp ảnh

Với mọi ngành nghệ thuật khác khi chiến tranh đã đi qua, người nghệ sỹ vẫn có thể mô tả lại chiến tranh qua các nguồn tài liệu tin cậy. Nhưng với nhiếp ảnh, nó chỉ có thể mô tả chiến tranh, phản ánh các mặt thực tế của chiến tranh ngay trong quá trình khói lửa. Khả năng phản ánh trực tiếp, sinh động này là một đặc điểm của nhiếp ảnh, và là một thế mạnh về tính chân thật của nhiếp ảnh. Tính chân thật khách quan ấy, tôi muốn nhấn mạnh, là một cơ sở quyết định giá trị của mọi ngành nghệ thuật. Nó có ý nghĩa cực kỳ quan trọng, nhất là trong thời điểm chuyển tiếp thế hệ.

Đại tướng Võ Nguyên Giáp yêu bộ đội và những cánh rừng Trường Sơn.
Ảnh: Vương Khánh Hồng

Sự nghiệp đổi mới cần phát huy những truyền thống lịch sử đúng với lịch sử để đạt được giá trị cao đối với các thế hệ ngày nay và cả mai sau. Vì vậy tất cả những bức ảnh về chiến tranh và cách mạng của ta là một tài sản vô cùng quý giá. Nó là bằng chứng cho một giai đoạn lịch sử của dân tộc ta, của thời đại ta -Thời đại Hồ Chí Minh. Nó là một sản phẩm tinh thần của nhân dân ta, tinh thần giải phóng dân tộc, tinh thần độc lập tự chủ, kết tinh trong tư tưởng Hồ Chí Minh.

Tôi cũng như nhiều đồng chí ở đây được tham gia vào công cuộc giải phóng dân tộc, được sống, chiến đấu và làm việc bên cạnh Bác Hồ và theo tư tưởng của Người. Chính đi theo con đường Hồ Chí Minh mà đất nước ta mới được rạng rỡ như ngày nay. Nhiều tài liệu nói về tiến trình lịch sử này của dân tộc rất hay, trong số này có nhiếp ảnh. Khi nhìn lại những bức ảnh về chiến tranh và cách mạng của dân tộc ta, nhìn lại những con người làm nên lịch sử, trong đó có chúng ta, tôi như sống lại từng giờ, từng ngày của quá trình gian khổ nhưng rất kỳ diệu và vẻ vang đó. Nhiếp ảnh sao mà chân thực, ghi nhớ chính xác và gợi cảm lạ lùng đến như  vậy. Có những chuyện do thời gian ta có thể quên đi, nhưng nhìn vào ảnh là nhớ từng chiến sỹ, từng trận đánh, từng ý tứ chỉ đạo của Trung ương, của Bác Hồ.

Những bước đi đầu tiên trên vùng giải phóng, Quảng Trị 1973. Ảnh: CHU CHÍ THÀNH

Thoát khỏi ngục tù, sông Thạch Hãn, Quảng Trị, mùa xuân 1973. Ảnh: CHU CHÍ THÀNH

Xe bọc thép phóng từ rà phá bom mìn trên trọng điểm Tây Trường Sơn.
Ảnh: VƯƠNG KHÁNH HỒNG

Đoàn xe vận tải vượt trọng điểm Km 33 đường “K” Tây Trường Sơn. Ảnh: VƯƠNG KHÁNH HỒNG

Nhìn bức ảnh chân dung và một số bức ảnh hoạt động khác của Bác lần đầu tiên treo ở Phủ Chủ tịch và các công sở rồi các báo của ta đăng sau ngày 19-8-1945, tôi không khỏi bồi hồi nhớ tới trận ốm nguy kịch của Bác ở Tân Trào chính vào giờ phút thời cơ lớn đã đến. Những bức ảnh chụp lúc Bác và chúng ta đã về Hà Nội, Bác chưa khỏe lắm, người còn gầy. Bao nhiêu công việc quan trọng đều dồn lên vai Người lại chính vào lúc đất nước nghìn cân treo sợi tóc. Có cái gì miêu tả thực tế này xác đáng và sinh động hơn, làm xúc động lòng người hơn Nhiếp ảnh? Thế rồi những bức ảnh kéo pháo lên Điện Biên, tiến quân về giải phóng Thủ đô Hà Nội, mở đường Trường Sơn, hạ máy bay Mỹ, phá thủy lôi địch, hình ảnh về các địa đạo ở Củ Chi, Vĩnh Linh và những địa phương khác trong cả nước, giải phóng và bảo vệ Trường Sa ở Biển Đông, thần tốc tiến vào Sài Gòn v.v… Giá như có những bức ảnh về các cô gái Đồng Lộc, về hoạt động của các chiến sỹ biệt động và đặc công ngay trong lòng địch… thì hay quá! Dường như những sự việc quan trọng, những bước ngoặt lịch sử chiến tranh đều được nhiếp ảnh ghi lại một cách cụ thể, chân thực và sinh động.

Có được hàng vạn bức ảnh quý về chiến tranh và cách mạng như vậy là do các nhà nhiếp ảnh của chúng ta đã ý thức được nhiệm vụ quan trọng vẻ vang của mình trên các mặt trận. Trong chiến tranh, các nhà nhiếp ảnh, các nhà báo dù ở trong quân đội hay ngoài quân đội đều là các chiến sỹ. 47 chiến sỹ mà Hội Nghệ sỹ Nhiếp ảnh Việt Nam đã truy tặng huy chương “Vì sự nghiệp phát triển ảnh Việt Nam” là một bằng chứng cụ thể cho tinh thần cách mạng của các nhà nhiếp ảnh nước ta.

Thay mặt những chiến sỹ trong chiến tranh, tôi chân thành cảm ơn các nhà nhiếp ảnh đã ghi lại được bước trưởng thành của Quân đội Nhân dân Việt Nam - một quân đội chân đất, mũ vải - một quân đội bách chiến bách thắng đã viết nên trang sử hào hùng của dân tộc ta - mãi mãi là một bằng chứng bất hủ cho muôn đời. Chúng ta đã có một

số sách ảnh đẹp về quân đội ta, nhưng sau 20 năm chiến tranh cũng cần biên soạn lại, khai thác thêm theo tinh thần mới.

Mặt khác các cơ quan chức năng cần có các phương tiện tốt hơn để lưu giữ, bảo quản những bức ảnh chiến tranh đã được chụp trong những năm tháng gian khổ và hào hùng của chiến tranh và cách mạng. Ảnh chiến tranh đâu chỉ là một tấm phim, một bức ảnh bình thường, mà nó là máu và nước mắt của người trong ảnh và của người chụp ảnh.

Chúng ta phải giữ gìn, bảo quản và xuất bản những tài liệu quý giá này cho nhân dân trong nước và thế giới biết.

Đương nhiên, chúng ta cũng cần thấy một điều là ảnh của chúng ta mới nổi bật một nội dung chính về tinh thần chiến đấu, chiến thắng của quân và dân ta, nó còn nói chưa đầy đủ về sự hy sinh, gian khổ của người lính, của thanh niên xung phong, của nhân dân và đồng bào thuộc các dân tộc, thậm chí của ngay các nhà báo, các nhà nhiếp ảnh trong chiến tranh, về tính nhân nghĩa của dân tộc ta ngay trong chiến tranh…Chúng ta càng ít ảnh về phía đối phương. Phần tài liệu này cần khai thác đầy đủ và toàn diện hơn. Tôi nghĩ rằng, ngày nay các nhà nhiếp ảnh, các nhà báo cần biên soạn các tài liệu ảnh về các mặt của chiến tranh để chúng ta có một bức tranh toàn cảnh về một giai đoạn lịch sử oanh liệt của đất nước, xây dựng một cuốn hay một bộ lịch sử về chiến tranh và cách mạng Việt Nam bằng ảnh.

Chúc các đồng chí và các bạn sức khỏe, hoàn thành tốt nhiệm vụ vẻ vang mà Đảng và Nhà nước giao phó.

                                                                                                                                   V.N.G

                                                   Bài đã đăng trong Kỷ yếu Hội thảo “Nhiếp ảnh về đề tài Chiến tranh và Cách mạng” xuất bản năm

1996