Các phóng viên chiến trường nổi tiếng từng đến Việt Nam - Những bài học sống

Rất nhiều phóng viên chiến trường nổi tiếng thế giới từng đến Việt Nam, và ở đây người viết chỉ xin nhắc tới những tên tuổi không những từng đến Việt Nam chụp ảnh mà còn trực tiếp tham gia giảng dạy tại các workshop cho các phóng viên trẻ Việt Nam do Quỹ hồi niệm báo chí Đông Dương tổ chức từ năm 2001. Và tất cả họ đều để lại những bài học vô giá cho nhiếp ảnh Việt Nam. 

Huyền thoại Nick Út: “Chỉ có 1 cơ hội duy nhất”

Ông đã trực tiếp tham gia giảng dạy cho các nhiếp ảnh gia Việt Nam năm 2009. Và tháng 6 năm 2015, ông lại có mặt ở TPHCM rồi Hà Nội tham gia đấu giá ảnh từ thiện nhân triển lãm 50 ảnh di sản chiến tranh của Hãng thông tấn nổi tiếng toàn cầu AP (Mỹ) tổ chức.  Tên tuổi Nick Út gắn liền với bức ảnh để đời Em bé Napal (giải ảnh báo chí thế giới World Press Photo 1972, giải  Pulitzer 1973),  là 1 trong 10 bức ảnh đáng nhớ nhất trong nửa thế kỷ qua do World Press Photo bình chọn, trưng bày trang trọng trong Viện bảo tàng báo chí Mỹ ở Washington D.C…  làm cả thế giới bàng hoàng, góp phần đưa phong trào phản chiến ở Mỹ cũng như phong trào ủng hộ Việt Nam lên cao chưa từng thấy. Năm 2014, Nick Út lại được vinh danh thành tựu nổi bật ở thể loại ảnh báo chí trong lễ trao giải nhiếp ảnh hàng năm do tổ chức Lucie Awards Foudation (Mỹ) trao - một giải thưởng được ví như “Oscar trong nhiếp ảnh”. Là người nổi tiếng nhưng Nick Út rất giản dị, dễ gần với lối nói chuyện rất cởi mở. Có lần tôi hỏi ông: “Ông nghĩ sao về mối quan hệ giữa thời đại và ảnh báo chí?”, Nick Út đã trả lời:  “Tôi may mắn được làm việc với một trong những hãng thông tấn lớn nhất thế giới: AP (Associated Press, Mỹ) và đã chụp bức ảnh một bé gái Việt Nam vô tội, kinh hãi vì bom đạn chiến tranh. Đúng thời điểm và đúng cơ hội (right time and right place). Chưa chắc tôi đã tài giỏi gì hơn những phóng viên chiến trường khác. Có người đã hy sinh mạng sống vẫn chưa được ai biết đến. Ảnh báo chí, chỉ có một cơ hội duy nhất, không lặp lại được!”Và sau đó, Nick Út vẫn tiếp tục chụp ảnh Kim Phúc (chính là em bé trong bức ảnh Em bé Napal), cả quãng đời về sau của cô ấy, bây giờ là Đại sứ Hòa Bình của Liên Hiệp Quốc. Kim Phúc vẫn được mời nói chuyện trong những Nhà Thờ ở Hoa Kỳ, gia đình người Mỹ muốn con cái họ nghe Kim Phúc trình bày vì sao cô thay đổi từ thù hận sang tình yêu, qua tôn giáo. “Tôi nhìn thấy Kim Phúc được tự do làm nhiều điều cô ấy muốn. Thế giới bây giờ rất cần tình yêu thay cho thù hận. Tôi luôn tìm thấy những nét mới nơi cô ấy, cởi mở và tiến bộ rất xa. Cô bé thôn quê, cố chạy để thoát khỏi lưỡi hái của thần chết đã thuộc về dĩ vãng”.Bài học thứ hai mà Nick Út truyền lại chính là  phải xây dựng mối quan hệ tích cực giữa nhân vật và nhiếp ảnh gia để có những bộ ảnh dài hơi! 

Em bé Napalm. Ảnh Nick Út

 
James Natchwey: phải liên tục thay đổi góc máy

Năm 2001, ngay từ khóa workshop đầu tiên của các phóng viên trẻ Việt Nam do Quỹ tưởng niệm báo chí Đông Dương tổ chức, tay máy nổi tiếng khắp thế giới James Natchwey đã có mặt. Với 5 giải Rober Capa, 5 giải World Press Photo, là nhân vật chính trong bộ phim tài liệu “War photographer” của một đạo diễn Thụy Sỹ từng được đề cử giải Oscar, James thực sự là một nhà nhiếp ảnh lớn được ngưỡng mộ.Nhưng điểm thú vị nhất của ông chính là sự nhiệt tình đáng kinh ngạc khi hướng dẫn các phóng viên ảnh Việt Nam. Ông chỉ dẫn tỉ mỉ, cặn kẽ và nhấn mạnh: phải liên tục thay đổi góc máy để tìm ra bố cục tốt nhất cho bức ảnh. Tất cả những điểm thừa, rườm rà phải loại bỏ đôi khi chỉ bằng một cú lật nghiêng máy ảnh hay một bước chân nhích về bên phải. Điểm đặc biệt là James có bản năng săn ảnh vô cùng thính nhạy. Ông luôn bấm máy nhanh trong bom đạn khói lửa mà vẫn tạo được bố cục tài tình. Ai có thể quên được bức ảnh người lính cứu hỏa cô đơn nhỏ nhoi trong đống đổ nát của tòa tháp đôi sự kiện 11/9.James cũng là người ăn vận khá chải chuốt khi lên bục diễn giảng.  Bộ đồ ông thích là áo sơ mi trắng, cà vạt đỏ. Lúc đó James giống như một chính khách nhiều hơn.James cũng truyền lại một bài học vô giá khác là chỉ có trải nghiệm theo thời gian, nhà nhiếp ảnh mới chọn ra bức ảnh tốt nhất của chính mình. Hình ảnh một em bé nhìn ngang trong đống đổ nát chiến tranh tại một nước châu Phi, 9 năm sau đã được James chọn lại là ảnh em bé nhìn thẳng như muốn đặt câu hỏi vì sao con người cứ gây ra chiến tranh cho chính những người xem ảnh.  Có điều là James chụp chiến tranh quá siêu nhưng ảnh chụp đời thường, nhân vật của ông lại không thật ấn tượng như bộ ảnh chụp Đức Đà Lai Lạt Ma đời thứ 14. 

Sự kiện 11/9. Ảnh: James Natchwey

Cậu bé Rwanda. Ảnh: James Natchwey

 
Tim Page: Kiên nhẫn để có ảnh đẹp

Tim Page, phóng viên người Anh, là một trong những người sáng lập ra Quỹ tưởng niệm báo chí Đông Dương cùng huyền thoại Hors Faas. Ông cũng là người tham gia biên tập chính cho cuốn sách ảnh nổi tiếng “Hồi niệm” (Requiem) về chiến tranh Việt Nam.  Di chứng chiến tranh đã làm ông tập tễnh, nhưng Tim Page đặc biệt có cảm tình với Việt Nam.Trong những workshop, Tim khá nghiêm khắc và thích chọn những bức ảnh mang tính nhân văn nhiều hơn là phản ánh đơn thuần hiện thực nghiệt ngã. Có lần Tim phát cáu khi thấy các phóng viên trẻ không chịu suy nghĩ nhiều khi bấm máy. Câu nói “máy ảnh không phải là súng liên thanh” được ông nhắc đi nhắc lại. Những lần đi chụp với học viên, Tim chụp rất ít nhưng thực sự gây ấn tượng. Tôi còn nhớ bức ảnh ông chụp một cô gái chắp tay lễ chùa thật thành kính và nhất tâm. Khác hẳn các bức ảnh chúng tôi chụp: vội vã và hời hợt!Tim cũng khuyên học viên phải quan sát kỹ, tìm hiểu thấu đáo sự vật hiện tượng trước khi  bấm máy. Như vào một cái chợ, có phóng viên Việt bấm máy như vãi đạn từ đầu chợ đến cuối chợ mà chẳng có ảnh nào ra hồn, cũng chẳng thấy nét đặc trưng của chợ.  Trong khi, đáng ra phải đi một vòng quan sát tìm hiểu kỹ nét riêng đặc sắc của cái chợ rồi mới bấm máy.

Việt Nam 1965. Ảnh: Hors Faas

Steven Northup: Chụp ảnh như chơi đàn

Mái tóc bạc trắng, nói năng nhỏ nhẹ và cân nhắc như một triết gia, Steven Northup là bạn thân của Tim Page. Khi cùng học viên đến làng hương ở Hưng Yên, bận mấy thì  bận, ông vẫn nhớ mua hương về cho bạn vì biết Tim rất thích hương.Steven khi đã chụp là quên thời gian, quên ăn thế nên chính bữa chụp hương là cả nhóm 4h30 chiều mới ăn trưa!Steven nhắc học viên khi chụp ảnh tránh tối đa đưa các biển hiệu có chữ bản địa vào vì ông nói sẽ làm người xem bị phân tâm và không hiểu. Sự tương phản giữa sáng và tối, giữa trật tự và mất trật tự là điều Steven thích. Ông cũng rất mê tranh của Matise, Rambran vì thế ánh sáng trong ảnh là điều Steven rất chú ý. Theo ông, nhiều bức ảnh ánh sáng như một nhân vật, nó đóng góp quan trọng tạo nên không khí cho ảnh và kể chuyện.Với Steven, chụp ảnh như chơi đàn. Và ngày nào bạn cũng phải luyện đàn để cảm giác luôn thính nhạy và bàn tay luôn thuần thục.

V.V

(Bài đăng trên Tạp chí Mỹ thuật Nhiếp ảnh số tháng 6/2015)