ĐIỀU GÌ KHIẾN NHỮNG BẠN TRẺ YÊU NGHỆ THUẬT QUYẾT TRỞ THÀNH ART CURATOR?

Đôi khi, vai trò của một curator trùng lặp với công việc của những người khác trong ngành. Và với định nghĩa đã được định hình, curator được coi là một thông dịch viên của nghệ thuật, người chịu trách nhiệm về nội dung của một chương trình nghệ thuật cụ thể. Tuy nhiên, ngày nay một curator thường sẽ nhận thêm những phần công việc đặc biệt khác nữa, như một người trong công ty phát triển nghệ thuật, một người đại diện, người tổ chức triển lãm, nhà phê bình, hay một nhà giáo dục nghệ thuật. Curator dịch khái niệm thành lời, sau đó mang chúng trở lại để sắp xếp thành hình ảnh, họ giống như một chất xúc tác hoá học, hay một nhà luyện vàng siêu đẳng, nếu bạn muốn hiểu theo cách như vậy. Họ là cầu nối giữa nghệ thuật hàn lâm và văn hoá đại chúng, giữa lịch sử đã qua và xu hướng hiện đại, đôi khi là giữa nghệ sỹ và tác phẩm, giữa tác phẩm nghệ thuật và khán giả. Điều này luôn có một ý nghĩa lớn, một curator trước tiên phải là một người yêu nghệ thuật. Một yêu cầu căn bản, tuy nhiên không phải tất cả những người yêu nghệ thuật đều muốn trở thành một curator. Vậy điều gì mới thực sự khiến một người yêu nghệ thuật trẻ tuổi mơ ước trở thành một curator?

 Ảnh: Viên Kim cương cuối cùng - Anicka Yi (2015)

MỘT NGƯỜI NGHỆ SỸ - MỘT CURATOR

Trong nhiều mặt, một art curator và một người nghệ sỹ là như nhau. Dường như những curator thành công nhất là những người dám bước ra khỏi vùng an toàn của mình để có thể đáp ứng ngay những quyết định trực quan của họ. Curator cần cảm nhận được sự phát triển của nghệ thuật trong thế giới đương đại, để có thể dự đoán được sự thành hình của văn hoá trong tương lai, một cách hết sức rõ ràng cụ thể. Điều này có nghĩa rằng curator phải là người dám chấp nhận mạo hiểm - chấp nhận sự rủi ro thường xuyên xảy đến hơn là đạt được thành công, người dám phá vỡ những nguyên tắc, quy ước đã tồn tại từ trước. Hãy lấy Hans Ulrich Obrist làm ví dụ, người được coi là một Curator thành công nhất hiện nay. Mỗi bài giới thiệu về ông thường có chung một lời mở đầu như sau, “Khi ông 23 tuổi, ông đã đứng ra tổ chức một cuộc triển lãm nghệ thuật ngay trong nhà bếp của mình”. Hay Nicolas Bourriaud với triển lãm gây tranh cãi “Traffic” giới thiệu mĩ học vị quan hệ, cả hai triển lãm này đều được coi là thành công và nổi tiếng như nhau, không cái nào hơn cái nào. Cuối cùng, họ đã tìm ra được sự đột phá, mặc dù bị coi là “đi trước thời đại”, nhưng là những sự tiên tri về một dạng biểu hiện nghệ thuật mới mà ngày nay chúng ta đang hết lòng đón nhận. Bởi vậy, khi công việc của curator được gọi là một tác phẩm nghệ thuật thì cũng rất đúng, thậm chí là bao gồm cả tác phẩm của những nghệ sỹ khác. Vì vậy những curator trẻ tuổi luôn cảm thấy nhiệt huyết trong công việc cũng bởi sự thôi thúc sáng tạo không ngừng nghỉ này.

Ảnh: Hans Ulrich Obrist và Klaus Biesenbach

CUARATOR SIÊU HẠNG (Uber-Curator)*

Đã có nhiều điều kỳ diệu xảy ra trong tiến trình phát triển của lịch sử nghệ thuật nên một số curator đã trở nên cực kỳ nổi tiếng, như Klaus Biesenbach của MoMA (bao gồm Obrist đã nói đến tại phần phía trên). Và có một danh từ thường được dùng để nói về những curator như vậy là Curator siêu hạng (Uber-Curator). Nhờ có họ mà curator được coi là một nghề “thời thượng”, gắn liền với sự nghiệp nổi tiếng cùng một cuộc sống của người có danh tiếng. Mặc dù curator có thể xem như là người thiết-kế-ý-thức, một người tinh tế có mắt thẩm mỹ và phong cách riêng, trong thực tế, những đều đặc thù hình thành nên một curator không nhất thiết phải theo cách chính thống. Tóm lại, khi bạn tìm hiểu những curator trên thế giới, bạn sẽ thấy phần lớn họ không sử dụng nhiều đến những kiến thức được học tại trường lớp. Với những điều như trên, chúng có thể là một trong những lý do để những bạn trẻ yêu nghệ thuật bắt đầu khao khát và quyết định trở thành một art curator, nhưng đó cũng không phải là lý do đầu tiên khiến họ quyết định. Hay cho rằng một curator sẽ là người toàn diện nhất trong nghệ thuật.

HỌC ĐỂ TRỞ THÀNH ART CURATOR

Dù bạn tin hay không, thì một trong những chương trình đào tạo Curator chính thức đầu tiên trên thế giới chỉ mới được thành lập từ năm 1987 tại Grenoble, Pháp (Le Magasin), điều đó có nghĩa là, trước 1987, không có bất kỳ một chương trình đào tạo chính thức nào để trở thành curator. Trước thời điểm đó những curator không làm việc theo cách “nhà nghề”, mà họ thực hiện công việc bằng cách làm theo niềm đam mê cháy bỏng của bản thân , hoàn toàn bằng những kinh nghiệm có được từ thực tế, họ học hỏi từ trải nghiệm bản thân và từ kinh nghiệm của những người đi trước. Từ những năm 90 cho tới nay, rất nhiều những chương trình đào tạo curator đã hình thành, được xây dựng bởi những trường đại học, bảo tàng lớn trên toàn thế giới. Một số chương trình đào tạo sinh viên trở thành curator, một số thì tập trung vào cách thực hiện truyền thông hay những thể loại khác liên quan tới kiến thức nghệ thuật. Rõ ràng, sự xuất hiện của những chương trình đào tạo chuyên nghiệp chính là nguyên nhân và kết quả để chúng ta quan tâm tới những curator ngày hôm nay, và phản ánh rõ sự cần thiết của những chương trình đào tạo chuyên nghiệp như vậy, đồng thời cũng giúp những bạn trẻ yêu nghệ thuật dễ dàng chọn lựa con đường để trở thành một curator hơn. Mọi chuyện đã trở nên dễ dàng hơn bao giờ hết, bây giờ chính là thời điểm bạn thực sự có thể học để trở thành một curator một cách bài bản và chuyên nghiệp. Có thể nói rằng, lý thuyết sẽ vô giá trị nếu không song hành với sự thực hành, nên đó là lý do mà tất cả các chương trình đào tạo đều chú trọng việc đưa sinh viên tham gia vào các hoạt động nghệ thuật trong thực tế.

Ảnh: Katherine Brinson curator phụ trách về
nghệ thuật đương đại tại Guggenheim

BẰNG CẤP LÀ CHƯA ĐỦ (NHƯNG NÓ CÓ THỂ GIÚP BẠN)

Theo học một trong số những chương trình đào tạo thực sự là một cách an toàn để bắt đầu sự nghiệp trở thành một curator ngày nay, miễn là bạn có đủ tiền để trả học phí. Vì đây cũng là một cách tốt để bạn có thể mở rộng mối quan hệ của mình với những người trong nghề, được giao tiếp nhiều hơn và có nhiều cơ hội tham gia các chương trình nghệ thuật. Tuy nhiên, không phải tất cả curator đều dựa vào những khoá học này. Một số thậm chí đã tốt nghiệp những chuyên ngành hoàn toàn khác, chẳng hạn như có curator học về công nghệ sinh học (hãy google về Bonaventure Soh Bejeng Ndikung). Do vậy chúng ta có thể nói, nếu bạn muốn trở thành một curator và tự tin về kiến thức nghệ thuật của mình thì không điều gì có thể ngăn cản được bạn, ngoại trừ sự ngần ngại, lo sợ, nhút nhát của riêng bạn hoặc là bạn đang băn khoăn về những con đường khác cho sự nghiệp của mình. Tuy nhiên, tùy theo con đường bạn chọn, và để thành công thực sự, bạn chắc chắn phải giữ lại cho bản thân một phần của người dám định hình xu hướng, hay một người không chịu bằng lòng với hiện tại (như Obrist và căn bếp của mình). Nhưng cũng đừng đẩy câu chuyện đi quá xa, vì cuối cùng bạn là một curator chứ không phải là một nghệ sỹ.

Ảnh: Curator Bonaventure Soh Bejeng Ndikung

CÂN BẰNG GIỮA SỰ TÒ MÒ VÀ LÝ TRÍ

Curator trung hoà nghệ thuật và khiến chúng trở nên sáng rõ, hơn và nhiều hơn thế nữa, dần dần qua thời gian họ bộc lộ thêm những điều đặc biệt hơn nữa trong mối quan hệ curator - nghệ thuật. Những quyết định cuối cùng đến từ curator trở thành một trong những điều quan trọng nhất, điều này chắc chắn sẽ trở thành phần không thể thiếu trong các hoạt động nghệ thuật. Curator là người cùng một lúc phải làm song hành hai việc đó là Dậy và Học, đồng thời duy trì sự cân bằng giữa sự tò mò và lý trí. Cuối cùng, bằng sự nghiên cứu không ngừng nghỉ này sẽ giúp các curator bắt kịp thời đại, mà việc bắt đầu từ lúc trẻ luôn là điều thuận lợi nhất với mỗi curator. Mỗi curator chắc chắn đều có sở trường riêng của mình khi làm việc với nghệ thuật, nhưng luôn luôn cần phải có một điểm giới hạn. Khi các nghệ sỹ có sự tự do vô hạn để làm bất cứ điều gì họ muốn, thì curator cần phải nhận thức rõ phần việc của mình nằm ở mức nào để sắp xếp và chuẩn bị nhiều việc khác trong nghệ thuật, đôi khi là sự chống đối lẫn nhau trong hoạt động, giữa sự tưởng tượng và thực tế, tất cả đều nhằm tìm con đường tốt nhất cho những sự mới mẻ trong khi vẫn kiểm soát được sự toàn vẹn trong công việc, và nhằm đem lại những điều tốt nhất cho mai sau.

Ảnh: Tác phẩm sắp đặt Raumlabor
tại Giardini Venice (2010)

Đó là tất cả vẻ đẹp của một curator. Người nghệ sỹ thường không được trang bị hay sẵn sàng làm những phần việc mà curator làm, chẳng hạn như soạn văn bản, tiếp thị, quảng bá, gây quỹ, quản lý quá trình sản xuất. Cho dù được đào tạo chuyên nghiệp hay không, chủ động hay bị động, curator trẻ sẽ tìm thấy vị trí của mình trong thế giới nghệ thuật khi họ có thể cảm nhận được thời cuộc, bằng cách làm theo, hay chống đối xã hội một cách rõ ràng.           

N.P

*Trong tiếng Đức, Uber nghĩa là “trên, phía trên” - ở đây chúng ta có thể hiểu là Những curator có khả năng vượt trội hơn tất cả những cá nhân khác trong ngành. nd.