Nặn tượng chân dung Đại tướng ở tuổi 98

Sau bản Tuyên ngôn độc lập năm 1945, Chủ tịch Hồ Chí Minh là niềm kiêu hãnh của Việt Nam, là biểu tượng của tinh thần chống chế độ thực dân, giành độc lập cho dân tộc.

Chiến thắng Điện Biên Phủ, Đại tướng Võ Nguyên Giáp cùng đội quân dép lốp đã làm tiêu tan sự nghiệp và danh tiếng của những viên tướng tài ba nước Pháp. Chiến thắng này đã uốn dòng chảy lịch sử đi theo một hướng khác.

Con người và sự nghiệp của Đại tướng Võ Nguyên Giáp đã là nguồn cảm hứng cho các sáng tác nghệ thuật hôm nay và mai sau.

NĐK. Trần Tuy nặn tượng chân dung Đại tướng Võ Nguyên Giáp

bằng tay phải khi ông chưa bị tai biến.

Từ những năm 90 của thế kỷ trước, tôi đã nặn tượng bán thân Đại tướng Võ Nguyên Giáp theo những bức ảnh ít ỏi có được. Những bức ảnh này chụp Đại tướng ở các thời điểm, các tư thế, các trạng thái tình cảm khác nhau nên tôi gặp rất nhiều khó khăn để định ra một hình chuẩn. Nặn đến 3 lần mới được một mẫu tượng mà tôi cho là tàm tạm. Trên cơ sở này sẽ dần dần hoàn thiện đến khi nào vừa ý.

Rất tiếc năm 2006, tôi bị tai biến mạch máu não. Nửa thân bên phải bị liệt, tay phải cử động khó khăn, cứng nhắc. Không đầu hàng số phận, tôi quyết tâm tập vẽ, nặn bằng tay trái. Năm 2009, nghĩ mình khó có thể làm hơn được, nên quyết định đổ khuôn bức tượng.

Lúc này, Đại tướng vừa bị ốm. Buổi chiều hôm Đại tướng hẹn tôi mang tượng lên lại đúng là chiều ngày bác vừa ra Viện. Khi chở tượng đến, tôi đã thấy các xe của Đài truyền hình T.W , Đài TH Hà Nội và Truyền hình Quân đội đậu ở ngoài sân. Trong phòng, các máy quay phim được bố trí sẵn; các đạo diễn, phóng viên đã tề tựu đông đủ.

Theo giờ hẹn, đúng 16 giờ, từ phòng nghỉ, Đại tướng trong bộ quân phục màu xanh ô-liu từ từ bước vào phòng. Mọi người đứng dậy chào nhưng trong một không khí yên lặng, trang nghiêm vì Đại tướng cũng nghiêm nghị, không tươi cười như mọi người vẫn thấy hình ảnh của bác in trên báo, tạp chí.

Tôi hơi ngỡ ngàng vì thấy Đại tướng già đi nhiều so với hồi năm Đại tướng 85 tuổi (tất nhiên, vì lần gặp này cách lúc ấy đã 13 năm) khi tôi được đi cùng đoàn của Hội Mỹ thuật Việt Nam lên chúc thọ và tặng Đại tướng một ấn phẩm đẹp của Hội. Và càng hồi hộp khi chỉ ít phút nữa thôi, tôi sẽ là một trong hai “nhân vật chính” của buổi gặp mặt và sẽ ăn nói như thế nào đây trước một vị tướng thiên tài của dân tộc, một Đại tướng nổi danh được thế giới kính nể, ca ngợi.

Sau khi Đại tá Nguyễn Huyên giới thiệu, tôi bình tĩnh thưa với Đại tướng về quá trình làm tượng, những khó khăn về tư liệu ảnh, về trình độ và do bệnh tật phải làm bằng tay trái… nên không tránh khỏi những hạn chế về mức độ thành công của bức tượng.

Đại tướng xem, tươi cười - lúc này mới thấy bác cười, và nói với mọi người “Tôi không biết có giống tôi không, nhưng đây đúng là ông Giáp”. Lúc này, mọi người vui vẻ thoải mái hẳn lên vì không ngờ Đại tướng lại nói một câu thân mật, hóm hỉnh như vậy. Rồi bác Giáp nhận xét: “Bức tượng có hồn, có tinh thần. Hôm nay đồng chí tặng tôi, tôi rất vui. Cảm ơn”.

Đại tướng Võ Nguyên Giáp tới xem triển lãm mỹ thuật chào mừng 70 năm thành lập Đảng CSVN

tại Nhà triển lãm mỹ thuật 16 Ngô Quyền, ngày 8/3/2000. Ảnh: TL

Tôi ngỏ ý được vẽ ký họa chân dung Đại tướng. Bác đồng ý. Trong khi tôi vẽ, Đại tướng còn nói vui “Có đến hai, ba chục cặp mắt đang nhìn đồng chí đấy”. Tôi vẽ bằng tay trái nên chậm chạp. Sau mấy phút đồng chí cảnh vệ làm hiệu bảo tôi nên ngừng vẽ để Đại tướng vào nghỉ. Thấy vậy, Đại tướng bảo: “Cứ để cho đồng chí ấy hoàn thành công việc”. Tôi thực sự cảm động về sự coi trọng công việc của người khác của Đại tướng.

Khi phát biểu trước đó, tôi có thưa với Đại tướng là nếu sức khỏe tôi ổn định tôi sẽ còn nặn chân dung bác một lần nữa. Thậm chí nặn tượng toàn thân ở thế đứng.

Một số bức chân dung Đại tướng mà mấy nhà điêu khắc khác (Minh Đỉnh, Lê Duy Ứng, Hiếu Lễ...) và tôi đã làm đều ở tuổi khoảng 60 – 70, nay tôi sẽ làm ở thời điểm hôm nay khi bác Giáp đã 98 tuổi – cái tuổi mà ở nhiều người khác đã yếu lắm rồi, thì Đại tướng vẫn minh mẫn, tỏ tường, sáng suốt, vẫn đau đáu những lo toan, trách nhiệm với dân, với Nước, với tương lai của dân tộc.

Thư Đại tướng gửi nhà điêu khắc Trần Tuy

Tượng chân dung Đại tướng Võ Nguyên Giáp,
năm 2002. Tác giả: Trần Tuy

Tượng chân dung Đại tướng Võ Nguyên Giáp, năm 2009. Tác giả: Trần Tuy

Khi ra xe ô tô, tôi và nhà văn Sơn Tùng, nhà báo Minh Thu được anh em ở Đài truyền hình cho biết “Hôm nay, Đại tướng vui vẻ và nói nhiều. Mọi hôm “cụ” nói ít lắm, còn khi bọn em quay phim, mấy anh cảnh vệ còn nhắc nhở không được chiếu đèn vào người Đại tướng nữa kia”.

Sau buổi này, ngay tối hôm đó, tôi đã nhờ bà vợ chuẩn bị bàn xoay, cốt tượng và nhào đất để tôi nặn tiếp tượng Đại tướng lần thứ tư.

Ngày hôm sau, tôi cho đi rửa ảnh, xem lại các hình vẽ ghi chép và bắt tay ngay vào việc nặn tượng để cảm hứng không bị thời gian làm suy giảm. Ý định nặn tượng bác Giáp ở tuổi cận kề 100 này cốt để ghi lại cho hậu thế có thể tiếp cận được gần hơn với diện mạo của bác Giáp ở thời điểm này ra sao.

Thú thật, khi nhìn Đại tướng, tuy thấy bác vẫn tỉnh táo, nghe rõ, minh mẫn trong từng động tác, từng lời nói nhưng với tuổi này, sức khoẻ của con người mong manh như ngọn đèn yếu ớt, một cơn gió nhẹ, đột ngột là có thể có ngay sự cố đáng tiếc. Cho nên tôi khẩn trương làm việc sao cho bức tượng đạt được 80% so với người mẫu để khi có dịp bác Giáp khỏe trở lại, tôi sẽ xin bác bố trí một buổi để tôi đến nhà riêng của bác hoàn chỉnh các chi tiết cho chính xác thì sẽ nhanh hơn, tránh để bác phải ngồi lâu làm mẫu.

 Nặn được một thời gian, thỉnh thoảng có người đến chơi, từ xa, nhìn bức tượng, họ đã reo lên: “Ô bác Giáp!”. Thấy vậy, tôi rất vui, rất tự tin bởi bước đầu nó đã có một sự công nhận mức độ thành công nào đó.

Tôi chụp ảnh bức tượng và lại nhờ Đại tá Nguyễn Huyên chuyển bác Giáp xem và nếu được, xin bác cho hẹn một buổi để tôi hoàn chỉnh bức tượng đang làm này.

Một buổi chiều, tôi mừng rỡ vì bác Huyên gọi điện báo cho biết bác Giáp đã hẹn chiều hôm sau sẽ lên gặp bác để nặn tiếp. Nhưng bác Huyên cũng không quên nói thêm là: “có gì sáng mai tôi sẽ báo lại chính thức”.

Tôi khẩn trương chuẩn bị sẵn sàng mọi dụng cụ, vật liệu cần thiết. Rồi thao thức cả đêm chỉ mong bình minh đến sớm. Nặn trực tiếp không chỉ mình tầm soát được mọi ngóc ngách của khối hình mà còn là một kỷ niệm quí giá trong cuộc đời sáng tác nghệ thuật.

Đúng là một người có kinh nghiệm và sự cẩn thận của bác Huyên quả không thừa, bởi vì sáng hôm sau, bác Huyên gọi điện cho tôi báo hoãn buổi làm việc vì bác Giáp lại vừa phải nhập Viện.

Rất tiếc mà không thể làm gì được.

Từ hôm đó tôi chờ từng ngày, hy vọng một cú điện của bác Huyên báo tin bác Giáp khỏi bệnh và đã về nhà.

Sau mấy tháng chờ đợi, tôi hỏi về tình hình sức khỏe của bác Giáp thì được biết khả năng bác ra Viện là hơi khó. Tôi gợi ý: tôi sẽ mang bức tượng (đất) đến bệnh viện, và chỉ cần nửa tiếng đồng hồ để kiểm tra lại một số chi tiết trên khuôn mặt Đại tướng cũng được. Nhưng bác Huyên vẫn lắc đầu, vì theo bác, bệnh viện sẽ chắc chắn  không cho ai vào vì phòng bệnh cần vô trùng, tránh tiếp xúc với các nguồn có thể mang theo mầm bệnh ảnh hưởng đến sức khỏe của một người đang ốm như bác Giáp.

Đầu Xuân Canh Dần (2010), tại phòng khách nhà riêng của Đại tướng, đại tá Nguyễn Huyên (và gia đình) tổ chức một cuộc gặp mặt đầu Xuân với những người cùng làm việc, giúp việc Đại tướng trong hai cuộc kháng chiến cùng những người ngưỡng mộ yêu quí bác Giáp muốn bày tỏ lòng mình với bác bằng các tác phẩm nghệ thuật, các tập hồi ký, các bài thơ, các bức trướng được thể hiện công phu bằng chất liệu quí… ca ngợi tài năng, công lao, đạo đức và chúc thọ bác Giáp nhân tròn 100 tuổi theo Âm lịch.

Thật bất ngờ, tôi là người đầu tiên được bác Huyên giới thiệu lên tặng phu nhân Đại tướng – bác Đặng Thị Bích Hà bức tượng chân dung Đại tướng. Sau cuộc gặp, bác Hà tỏ vẻ hài lòng vì theo bác, bức tượng “giống và đẹp”.

Nay Đại tướng đã yên nghỉ. Mặc dù trong thời gian gần đây, mọi người đều đã nghĩ việc “ra đi” của bác Giáp không sớm thì muộn cũng sẽ xảy ra, nhưng khi nó đến thì ai cũng thấy bàng hoàng, xúc động.

Được tin này, cả thế giới xốn xang, đánh giá, bình luận. Sử gia quân sự người Mỹ đã nhận định tài năng của tướng Giáp “ngang tầm với Alexander đại đế, vĩ đại hơn Napoleon, vượt trội hơn tất cả các tướng Mỹ và ông là nhân vật vĩ đại của mọi thời đại”. Bản tin của hãng AP gọi Đại tướng là “vị tướng huyền thoại, là nhà cách mạng cuối cùng của thế hệ cũ”. Báo New York Times viết Đại tướng là “nhân vật thứ hai chỉ sau người thầy Hồ Chí Minh” v.v… và v.v…

Đúng vậy. Nhân dân Việt Nam cũng nghĩ như vậy. Đối thủ của ông cũng nghĩ như vậy.

Hồ Chủ tịch và Võ Đại tướng đã tạo nên một giá trị cho Việt Nam, tạo nên một vinh quang cho dân tộc chúng ta.

 Với tôi, bức tượng nặn chân dung bác Giáp ở tuổi 98, được bác xem và hẹn lên nặn chân dung bác tại nhà, tuy việc nặn trực tiếp không thành nhưng được vẽ, chụp, ghi chép trực tiếp khi gặp bác Giáp để dựng tượng thì cũng đã là một điều may mắn vì có thể nói, nó là bức tượng cuối cùng về bác Giáp khi bác còn tại thế và thấy được ảnh chụp bức tượng tạc chân dung mình.

Bức tượng là một hình ảnh bằng hình khối tương đối trung thực về sự anh linh, rắn rỏi, quắc thước, minh mẫn của một vị Đại tướng khi đã trọn 98 tuổi (và nay là 103 tuổi). Trong lịch sử thế giới và dân tộc, chưa có một vị tướng nào có tuổi thọ dài lâu như vậy.

 Nói theo dân gian thì đây “Đúng là một vị Thánh”.

T.T

(Bài đăng trên Tạp chí Mỹ thuật Nhiếp ảnh số 10/2013)