“Thiên hình vạn trạng” chất sơn mài trong tranh acrylic

Nữ họa sĩ Nguyễn Thị Mai vốn được biết đến với kỹ thuật thể hiện tranh sơn mài thuần thục, vững vàng. Hơn 10 năm theo đuổi, thể nghiệm trên chất liệu khó tính này, sơn mài dường như đã ngấm vào trong bút pháp hội họa của chị. Để rồi trong triển lãm “Thiên hình vạn trạng” vừa được tổ chức, khán giả cũng thấp thoáng thấy bóng hình của sơn mài trong những bức tranh được chị vẽ bằng acrylic.

Phong cách sơn mài mộc

“Thiên hình vạn trạng” là triển lãm cá nhân mới nhất của họa sĩ Nguyễn Thị Mai, vừa được khai mạc tối ngày 20/12 tại Vicas Art Studio (Viện Văn hóa Nghệ thuật quốc gia Việt Nam, 32 Hào Nam, Hà Nội). Triển lãm trưng bày 50 tác phẩm hội họa trên chất liệu acrylic được Mai vẽ trong khoảng hai năm rưỡi, theo quy trình và phong cách sơn mài truyền thống.

Đề tài các tác phẩm trong triển lãm lần này được chị lấy cảm hứng từ văn hóa truyền thống Việt Nam, như những pho tượng gốm, sứ hay đá từ xa xưa, những con vật thiêng hay gần gũi trong đời sống người Việt, hình tượng phụ nữ hay thầy mo, thầy cúng, ngựa thờ, con giáp... trong tranh dân gian. Điều đặc biệt là Nguyễn Thị Mai đã lạ hóa những hình tượng vốn quen thuộc, gần gũi ấy bằng kỹ thuật tạo hình hiện đại và sự kết hợp màu sắc tài tình.

 Những bức tranh acrylic được vẽ theo kỹ thuật sơn mài truyền thống

Cảm nhận ban đầu về “Thiên hình vạn trạng” là một triển lãm tranh sơn mài chứ không phải acrylic. Bởi chị đã dùng kỹ thuật sơn mài với sự chồng tầng của nhiều lớp màu khô, màu ướt và tạo được độ âm, độ sâu đặc trưng. Nhưng đó cũng không phải điểm lạ, điểm hay nhất ở tranh của Nguyễn Thị Mai.

Ông Bùi Quang Thắng (Giám đốc Nghệ thuật Vicas Art Studio) cho biết, vấn đề nằm ở chất nghệ sĩ trong tác giả. Nguyễn Thị Mai đã thành công chuyển từ hình tượng dân gian sang hình tượng đời thường trong cuộc sống đương đại, chuyển màu sắc gốc sang những màu khác nhờ tương tác màu rất khéo léo, tài tình.

 Tác phẩm “Chân dung”

Ông nói: “Với tôi, xem tranh của cô ấy giống như khi ta nhìn vào một chiếc kính vạn hoa vậy. Chỉ cần lắc một cái thôi, ta sẽ thấy một tác phẩm hoàn toàn khác biệt với cái lắc trước đó, ngẫu nhiên và không bao giờ trùng lặp. Sự biến hóa đó không chỉ ở các thành tố riêng lẻ: hình,màu hay nhịp điệu của một tác phẩm mà nó là một tổng hòa các yếu tố đó. Và kỳ lạ nhất là tác giả đã làm điều đó thật là nhẹ nhàng, dễ dàng, chính điều đó tạo nên sự tò mò, hấp dẫn đối với người xem.”

Tuy không bật lên vẻ bóng bẩy, vàng son quý phái thường có ở sơn mài, người xem vẫn nhận ra chất sơn mài đặc biệt ẩn núp trong tranh acrylic của Mai. Ấy là bởi trong nhiều năm gần đây, người trong giới đã quen thuộc với phong cách vẽ sơn mài mộc của chị.

 Khách tham quan triển lãm “Thiên hình vạn trạng”

Họa sĩ Vũ Đình Tuấn nhận định, ít ai dám khước từ vẻ bóng loáng bề mặt trong tranh sơn mài như chị. Thế mà Mai chủ động chối bỏ yếu tố mặc định cho sự hoàn thiện của kỹ thuật chất liệu, để đắm đuối trong cảm quan mới của riêng mình, là mộc mạc, tinh khôi và gần gũi. Bề mặt tranh không bóng nhưng vẫn gợi ra được phẩm chất sang trọng cần thiết.  

Trong triển lãm “Thiên hình vạn trạng” lần này, chất sơn mài mộc độc đáo ở chị lại được toát ra lần nữa. Họa sĩ Nguyễn Thị Mai chia sẻ: “Những kỹ thuật sơn mài đã đưa tôi đến hành trình làm acrylic đợt này. Tôi lấy tư duy, kỹ thuật của sơn mài, làm lớp ẩn ở dưới sáng lên, đưa lớp ở trên về mức trung gian.”

Sáng lên màu truyền thống

Đưa tinh thần dân gian mộc mạc, giản dị vào tranh, Nguyễn Thị Mai bộc bạch, chị muốn phát triển lên từ truyền thống nhưng vẫn giữ được truyền thống. Và yếu tố gốc từ dân gian là điều chị đã lựa chọn. Chị nói, vì tinh thần dân gian rất đơn giản, dễ hiệu, không phức tạp, rối rắm.

Họa sĩ Nguyễn Thị Mai

Nữ họa sĩ tập trung chủ yếu vào màu, nét và mảng lớn cùng motip dân gian với sự kết hợp Á - Âu (về cả bút pháp và hình) khi vẽ. Họa tiết, màu sắc và những hình khối đều mang tính truyền thống, lấy cảm hứng từ tranh dân gian như Hàng Trống, Đông Hồ, mo-tip của cồng chiêng Tây Nguyên hay bố cục tranh phù điêu. Nhưng lối vẽ, màu sắc phóng khoáng thì đậm chất hiện đại. Sự kết hợp giữ truyền thống và hiện đại , Á và Âu được chị thể hiện một cách tự nhiên, không hề gò ép hay khiên cưỡng.

 Bộ tranh 12 con giáp

Như bộ tranh 12 con giáp được ra đời dựa trên sự tưởng tượng của chị Mai về 12 con giáp của Việt Nam cùng cảm hứng lấy từ motip tranh Đông Hồ, tranh Hàng Trống. Đây cũng là tác phẩm chị tâm đắc nhất.

Chị nói: “Tôi vẽ chuyển động của hình nên chỉ chú ý tới mảng màu và nét chứ không tập trung đến hình lắm. Vì thế mà tranh có vẻ tung tẩy, biến ảo, không đứng yên một chỗ. Điều đó làm nên thiên hình vạn trạng.”

Ông Bùi Quang Thắng đánh giá: Trong tranh của Nguyễn Thị Mai, nhìn đâu đó thì thấy không phải Việt Nam nhưng lại là của Việt Nam. Đấy là thứ tôi ch rằng nghệ sĩ Việt Nam còn thiếu. Tài năng của người nghệ sĩ đương đại là ở chỗ: làm sao để những yếu tố gốc biến hóa và không ngừng vận động, nếu không nghệ thuật của họ chỉ là những bản sao mờ nhạt của nền nghệ thuật dân gian.

Triển lãm “Thiên hình vạn trạng” diễn ra từ ngày 20/12/2017 đến ngày 19/01/2018. Thời gian mở cửa: từ 9-12h sáng và 13 – 17h chiều, các ngày trong tuần, trừ thứ hai.

Minh Minh