Vài lời bàn về điêu khắc của Khổng Đỗ Tuyền
Điêu khắc Việt Nam đang ở một tình huống đặc biệt. Ngoại trừ thể loại được sử dụng theo lối xã hội hoặc là tượng đài cùng với điêu khắc nội ngoại thất, loại nghệ thuật dân dụng phục vụ nhu cầu thẩm mỹ của lớp người đang giàu lên, có một sự chuyển biến rất đặc biệt - đó là việc nhiều nghệ sỹ lặng lẽ xây dựng một mô hình, một nền tảng điêu khắc mới hoàn toàn thoát ly khỏi nghệ thuật truyền thống và cả nghệ thuật đã được thế giới hóa, bao gồm nghệ thuật khởi đầu từ việc thành lập Trường Mỹ thuật Đông Dương đến loại nghệ thuật tồn tại tới nay. Theo ý kiến riêng của tôi, nghệ thuật thời kỳ Đông Dương và nghệ thuật hiện thực xã hội chủ nghĩa không có khác biệt lớn về diện mạo và hình thức biểu hiện.Tôi muốn gọi trào lưu mà các nhà điêu khắc đặt nền tảng này là cuộc thế giới hóa nghệ thuật lần thứ hai. Đặc điểm của nó là sự đồng thời với những hoạt động nghệ thuật diễn ra trên thế giới khả năng cao là từ nay chỉ còn tồn tại loại nghệ thuật có tính thế giới giàu bản sắc Việt Nam hoặc Đông Phương vẫn được bảo tồn.Người có vai trò quyết định hoặc rất quan trọng của sự đứt gãy nghệ thuật này là Đào Châu Hải. Ông đã từng học Mỹ thuật ở Liên Xô cũ và có thời gian nghiên cứu, làm việc ở Pháp. Đó là hai nơi có tầm ảnh hưởng quyết định đến nghệ thuật tạo hình Việt Nam, chính xác hơn là nghệ thuật ở miền Bắc trước năm 1975 và cả nước sau năm 1975.Đào Châu Hải thấy rõ nghệ thuật Nga trước và sau Cách mạng tháng 10, nghệ thuật Pháp và phương Tây cả quá khứ và hiện tại. Bởi vậy, Ông có thể có quyết định dứt khoát phải làm nghệ thuật thế nào.
Chuyển động ngầm, sắt hàn + gương + sơn, 2015
Xoáy, sắt hàn, 2015
Thời gian dạy ở Trường Đại học Mỹ thuật Hà Nội tạo điều kiện cho Ông đào tạo và gây ảnh hưởng lớn đến những sinh viên sau này là những nhà điêu khắc tài năng. Những nhà điêu khắc tài năng này từ thời còn trẻ đã cùng bạn nghề trong cả nước xây dựng nền móng cho trào lưu điêu khắc mới. Những hoạt động của họ như Sài Gòn-Hà Nội, Hà Nội-Sài Gòn và Newform là những sự kiện nghệ thuật quan trọng. Trong số họ, Khổng Đỗ Tuyền là một khuôn mặt nổi bật và lạ, nghệ thuật của Anh khó phân tích bởi tính riêng tư và kiệm lời. Một cách tự nhiên và với tài năng nghệ thuật (tôi không nói là bản năng), Anh chọn hình thức điêu khắc khắc khổ, loại bỏ hết sự rườm rà hoa mỹ. Hầu hết tác phẩm của anh được thực hiện theo lối nén khối, gây cảm giác vật chất bị dồn chặt tới mức muốn phá ra và thoát khỏi hình dạng của mình. Khối điêu khắc vì vậy chứa được một năng lượng bên trong, sự tĩnh tại chứa khả năng bùng nổ.Với nghệ thuật điều đó giống như đi ngược. Kim loại đi ngược về quặng. Ngôn ngữ đi ngược về im lặng. Lời đi ngược về ý.Ý tưởng là cơ sở đầu tiên của tư duy nghệ thuật, đây là một trong những thứ có thể kinh nghiệm nhưng rất khó bàn, cũng như với những khái niệm nội dung, hình thức và quan hệ của chúng. Tôi thường thấy Mỹ học rất vướng víu ở chỗ này. Khổng Đỗ Tuyền cũng không thể thuyết trình rõ ràng những thứ như thế ngay cả khi nó liên quan đến tác phẩm của mình. Thế lại là hay, ý tưởng và tư duy nghệ thuật không phải là cái để nghệ sỹ nói ra. Điều họ nói ra chứa hết trong tác phẩm.
Chuyển động ngầm XV, sắt hàn, 2015
Chuyển động ngầm IX, sắt hàn, 2015
Với một tác phẩm thực sự, bàn về nội dung và hình thức gần như là ba hoa nhưng cần thiết để nhà phê bình giới thiệu và phân tích nó.Tôi cho rằng thiết thực hơn là nói tới “cái tinh thần nghệ thuật” hàm chứa những gì nghệ sỹ chọn trong kho tàng nghệ thuật mà anh ta được thừa hưởng kể từ thời nguyên thủy và tất cả những con người đã làm ra được, cùng với toàn bộ đời sống của anh ta gồm cả tính khí, sự hiểu biết, yêu ghét, quan niệm sống, lý tưởng, ý thức và vô thức, cái đã trải qua và cái hướng tới. Một tác phẩm nghệ thuật tốt phải chứa hết những cái đó. Như vậy, người làm ra nó - Nghệ sỹ - là cá nhân riêng tư mà không tách khỏi nhân loại. Tác phẩm cũng là duy nhất mà không tách biệt với toàn bộ nghệ thuật. Hiểu như vậy, ta biết tư duy nghệ thuật chỉ nhằm tìm ra hình thức mới. Nội dung, đề tài sẽ chỉ là những phương tiện, điểm bám để tiến tới một hình thức. Khi tác phẩm hoàn thành, chỉ có tinh thần nghệ thuật và đời sống nghệ sỹ kết tinh thành hình khối.Vào lúc này chưa thể xếp Tuyền vào thứ bậc nào trong điêu khắc (tôi chỉ nói tới điêu khắc có tính thế giới thôi).
Chảy, sắt hàn, 2015
Chuyển động ngầm XIV, sắt hàn + gỗ, 2015
Chuyển động ngầm VIII, sắt hàn, 2015
Chúng ta không có Nhà phê bình điêu khắc nào, chúng ta không có công chúng, chúng ta không có xã hội đủ phát triển để đón nhận nghệ thuật và coi nó như giá trị của mình. Tôi chỉ muốn nói rằng: Tuyền là một mẫu nghệ sỹ giống như tôi đã viết trên kia. Anh và tác phẩm là một. Và ngay cả khi Anh mạo hiểm với những khối kỷ hà thuần túy, Anh vẫn không đánh mất bản thân. Khối lập phương được coi là khối tuyệt đối cân bằng và đối xứng. Nhưng những vết nứt như xé từ trong ra và những vết va chạm từ ngoài vào đã thay đổi chúng. Quy luật tự nhiên và số phận đã hiện diện. Sự cân bằng không thể giữ mãi được, sự mất cân bằng sẽ phá hủy hoặc sáng tạo lại. Nó là bất an và sợ hãi, nó cũng là hy vọng và tin cậy. Như vậy, ba khối lập phương lý tính này vẫn nhất quán với những hình khối bị nung chảy hay nén chặt trước đó.Tôi thường liên hệ tới Calderles, nghĩ về Khổng Đỗ Tuyền. Người thì chắp cánh cho sắt thép, người thì cố dồn nó về hình dạng ban đầu nguyên thủy. Họ đều đi trong kẽ hẹp giữa lý tính và chiêm nghiệm. Tôi cũng nghĩ tới Đào Châu Hải, Lương Văn Việt … và thấy sự đồng điệu lớn với họ. Tất cả đều miệt mài lao động, nghĩ, tìm, thử, thực hiện trong sự ngây ngất của sáng tạo. Những tác phẩm sắt thép trông như lạnh lùng của họ cho tôi nhiều cảm hứng, rất nhiều cảm hứng. Tôi luôn muốn cùng làm việc, cùng triển lãm với họ, là đồng nghiệp, là người đồng thời với những nghệ sỹ như vậy là may mắn, là hạnh phúc.
L.T.S
(Bài đăng trên Tạp chí Mỹ thuật Nhiếp ảnh số tháng 7+8/2015)
