Xem "Chuyển động ngầm" của Khổng Đỗ Tuyền

Ngày 3 tháng 7 năm 2015, Nhà điêu khắc Khổng Đỗ Tuyền bày một triển lãm cá nhân đầu tiên của anh tại Bảo tàng mỹ thuật Việt Nam. Đây là một triển lãm có chất lượng nghề nghiệp cao.

Cái tên Khổng Đỗ Tuyền cùng tác phẩm điêu khắc với kim loại đã giành được sự quan tâm của giới nghề những năm gần đây. Một số tác  phẩm của anh giành những giải thưởng trong những kỳ triển lãm lớn cũng như anh đã có tác phẩm được lưu giữ tại Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam. Mến mộ tài năng của anh cùng cảm hứng bạn nghề, đồng niên với tác giả xin dành vài dòng XEM CHUYỂN ĐỘNG NGẦM từ nhãn thức của một họa sỹ.

Xem nghệ thuật của Khổng Đỗ Tuyền và trong bài viết của mình, Họa sỹ Lý Trực Sơn đã kết luận ngay Anh và tác phẩm  là một. Lý Trực Sơn xem Tuyền và cũng đã xem cái cựa mình của Điêu khắc Việt Nam trong cái nhịp chuyển sang thế kỷ 21 để đánh giá anh rất cao khi thấy hạnh phúc và may mắn đồng hành, cùng thời với anh.

Với tôi, Khổng  Đỗ Tuyền mang cái mỹ cảm của vật chất bào mòn nguyên sơ vào tinh thần sa-lon. Cái này chạm ngay vào sự tò mò đầy thư giãn của thú ngắm nghía. Giống ta mân mê cái mõ trâu cũ đang óng lên ánh của tre, gỗ mài mòn, hay cái mộc của gốm không men, ở đây, điêu khắc với kim loại của Tuyền thoạt nhìn là cái lý trí của ngôn ngữ trừu tượng nhưng xem gần hơn mới thấy cái phong phú, gợi cảm chất liệu từ tinh thần, nhu cầu biểu hiện. Như vậy, Tuyền đã kéo người xem đến tác phẩm thật tự nhiên, trao người xem cái cụ thể, cái chủ quan của tác giả mà lại còn nguyên cái suy diễn khác trong đôi mắt người xem.

Xem Chuyển động ngầm của Tuyền lần này, tôi nhớ đến hai nghệ sỹ lớn của thế giới. Một là, họa sỹ, nhà điêu khắc người Italia - Lucio Fontana (1899–1968) ta bắt gặp cái thú vị của những đường cắt, xẻ tài tình. Lucio tạo những đường rạch toan rất ngọt, sắc lẻm, tạo nên cái cứng sắc đanh trong không gian mặt phẳng vốn mềm mại nhẹ nhàng, cách đây cỡ 70 năm thì những đường rạch đó thật đáng kinh ngạc, phi thường và quá nhiều thách thức. Ở Tuyền, với sắt thép, lại thấy đường xẻ như cắt nhẹ một khối bánh phủ sô-cô-la, thật nhẹ và mềm mại với cái chất liệu dĩ nhiên đâu dễ bảo này! Thú vị! Tuyền khiến ta cảm thấy thỏa mãn. Như thế, nghệ sỹ đang vươn tới cái gọi là thuật, cái thuật đánh tráo cảm giác vật chất qua sự thưởng ngoạn thị giác. Người thứ hai ta liên tưởng đến là Julio Gozalet (1876 - 1942), nghệ sỹ hàng đầu trong lịch sử điêu khắc Tây Ban Nha. Cách đây 9 năm, tác phẩm của Gonzalet từng được bày tại Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam trong dự án trưng bày xuyên nhiều quốc gia, công chúng Việt Nam được tận mắt trực tiếp xem tác phẩm của ông, nghệ sỹ Việt không thể thêm lời nào trong sự ngưỡng mộ, sự thu hút và thuyết phục khi tiếp xúc những tác phẩm kim loại đó. Tại triển lãm lần này của Tuyền, một số tác phẩm khiến tôi đã xem với cảm giác đó.

Chuyển động ngầm V, sắt hàn - caulked Metal, 2015

Chuyển động ngầm X,XI,XII, invisible Movements X, XI,XII, Sắt hàn, 2015

Chuyển động ngầm X,XI,XII, invisible Movements X, XI,XII, Sắt hàn, 2015

Chuyển động ngầm là một thông điệp hay, một sự thật nào đó, một sự có lý nào đó xuất hiện. Tuyền và tác phẩm của mình khiến ta nghĩ đến CÔNG và THỦ. Bản thân nghệ sỹ có vóc hình võ sỹ dù không quá đồ sộ, tác phẩm của anh có sức nặng mặc dù kết cấu rỗng. Cái tạo hình thoạt tưởng đi đến cái khái niệm CÔNG nghiệp nhưng không phải, dư vị và cách thưởng ngoạn là của THỦ công. Bề mặt tác phẩm mang tới ta nhiều cảm xúc, như nói ban đầu, có dư vị của thời gian, sự bào mòn để lên nước (ten) như cách dân ta thấy cái nước óng của gỗ véc- ni dùng lâu năm, cái ten của đồng ngàn tuổi và đây là cái ten của sắt thép. Những vết cắt, xẻ, tạo khối hình lõm, lồi, dấu tích mài có chủ hướng, những đường hàn như chất liệu nghệ thuật, những cái vạch mài tưởng như ngẫu nhiên…? Không! tôi hiểu rõ đó là ngôn ngữ Tuyền sử dụng để xây dựng tác phẩm, đã mang tới sự hoàn chỉnh và  thuyết phục.

Cuối cùng, quý tác phẩm của người nghệ sỹ bao nhiêu thì chợt nghẹn lên một câu hỏi về thời gian. Gonzalet hay nghệ sỹ làm điêu khắc kim loại trên thế giới nói chung họ có dùng vật liệu Tuyền và các nghệ sỹ Việt Nam đang dùng, hình như khác? Lucio ngày nay không còn trên cõi đời để chứng kiến giới thương lái nghệ thuật đặt giá tranh của ông nâng lên mỗi trăm ngàn mỹ kim với độ nhiều ít của mỗi nhát rạch! Thời gian là cái giá cho tất cả chúng ta, là cái giá cho người nghệ sỹ và cũng là cái giá cho số phận những tác phẩm.

P.H.H

Ảnh: Nguyễn Anh Tuấn