Chấm ảnh bao giờ chả khó!

“Sư nói sư phải, vãi nói vãi nghe”Tác phẩm “Phố đi bộ” của tác giả Nguyễn Thị Thu Ba đoạt huy chương Vàng (HCV) vượt lên trong số 600 tác phẩm tham dự của hơn 100 tác giả bị nhiều ý kiến cho rằng: “Phố đi bộ” tuy chụp công trình mới nhất ở trung tâm TP. HCM nhưng cách thể hiện rất bình thường, ai cũng có thể chụp được, chưa kể việc phơi sáng quá lâu, khiến mảng sáng ở tòa nhà UBND TP. HCM và tượng đài Bác Hồ bị dư sáng, mất hết chi tiết, nhìn không rõ. Những vòi nước phun lên cũng không nhìn rõ… Rồi một số nghệ sỹ nhiếp ảnh phân tích thêm như thời điểm chụp, góc chụp không có gì mới mẻ, sáng tạo; hình ảnh du khách như những “bóng ma”, nhòe nhoẹt...Ngoài ra, nhiều ảnh đoạt giải cao khác như: “Bến nhà Rồng hôm nay”, “Vắt sữa bò”, “Sắc màu tuổi trẻ”… cũng bị kêu là không bám sát chủ đề cuộc thi.Còn ông Hoàng Thạch Vân - Phó Chủ tịch Hội Nhiếp ảnh TP. HCM (HOPA), thành viên Ban Tổ chức và Ban Giám khảo Liên hoan Ảnh khu vực TP. HCM lần 5 - thì phản bác rằng:  tác phẩm “Phố đi bộ” đoạt giải là xứng đáng vì nó mang tính thời sự, phản ảnh công trình mới nhất của thành phố. Kỹ thuật chụp ảnh của tác giả rất tốt, bố cục cân đối, phơi sáng tốt giúp hình ảnh khách tham quan có tính động và tĩnh, các vòi nước ở phố đi bộ làm cho hình ảnh tráng lệ.“Tôi nghĩ cuộc thi này không có ảnh nào hay hơn “Phố đi bộ”.

Tác phẩm Vì Hà Nội xanh sạch đẹp của tác giả Nguyễn Duy Ngọc. Giải Nhì

Nếu nói nhiều ảnh năm nay chụp vẫn chưa có tính mới mẻ là do nhiếp ảnh gia không gửi tác phẩm nào mới hơn nữa nên Ban giám khảo phải chấm những ảnh từng thể hiện rồi”.Rõ ràng một ý kiến của ông Vân không đủ dẹp tan dư luận và làm yên lòng công chúng. Trong khi Ban giám khảo đáng ra phải có những lập luận vững chắc để bảo vệ cho việc chấm ảnh thì lại im lặng!Vấn đề ở chỗ là rất nhiều cuộc thi khác, việc chấm giải của Ban giám khảo hay gây ra những tranh cãi, và thường ít ai chịu ai.Ngay cả một số Liên hoan khu vực cũng có tổ chức Hội thảo ngay trước khi khai mạc triển lãm để “thí sinh” chất vấn và Ban giám khảo trả lời cũng chưa hiệu quả như mong muốn.
Vì sao?Vì việc chấm ảnh ở Việt Nam vẫn theo cảm tính nhiều hơn lý tính. Đã có những sự thay đổi tích cực trong hình thức chấm ảnh như: chấm ảnh trên máy tính và công khai để mọi người đứng xem có thể biết được quan điểm riêng của từng giám khảo. Nhưng ở một số cuộc thì dù chấm máy tính nhưng trước đó giám khảo đã được BTC gửi trước bộ ảnh để xem đến ngày chấm mới cho điểm chính thức. Điều đó cũng không hẳn là hay.Việc Ban giám khảo có chấm điểm nhưng thang điểm không cụ thể và chung chung nhiều hơn cũng khiến cho việc thẩm định ảnh chưa thực sự thuyết phục.Có lẽ cần chi tiết hơn cả về mặt kỹ thuật lẫn nội dung. Về kỹ thuật từ điểm về bố  cục (có sáng tạo, mới mẻ không, có yếu tố mang tính đột biến trong một bố cục thông thường không, đường dẫn trong ảnh có tạo ra ấn tượng thị giác tốt hơn không? kỹ thuật phơi sáng có chuẩn không, chi tiết vùng tối có bị đen quá không?... Về nội dung: chủ đề có mới không, nếu cũ thì góc nhìn có tính phát hiện không, ý tứ của tác giả có mạch lạc, rõ ràng không, bức ảnh này kể 1 câu chuyện hay nhiều câu chuyện? Ấn tượng chung - tổng thể về bức ảnh như thế nào, nó có đọng lại dư âm nào không?...Về thời gian chấm: có cảm giác việc khống chế thời gian chấm, hoặc tâm lý chấm cho nhanh cũng khiến cho việc thẩm định ảnh không kỹ.Có số giám khảo (dù ít) nhưng thái độ chấm không chuyên nghiệp, nhiều khi bỏ hẳn 1, 2 buổi sáng hay chiều rồi chấm ngày cuối, có vị thả phiếu chỉ vì 1 chi tiết trong ảnh bắt mắt mà không thấy nhiều chi tiết rác xung quanh.

Tác phẩm Hồ Bảy Mẫu và Hồ Ba Mẫu - lá phổi cho thành phố của tác giả Nguyễn Duy Tường. Giải Nhất 

Dĩ nhiên có những bức ảnh rất tệ, nhìn là biết ngay, không phải xem nhiều. Nhưng có những tác phẩm mang nhiều ẩn ý lại cần thời gian xem kỹ, đọc ảnh cẩn thận, thậm chí xem nhiều lần. Việc xem ảnh xét đến cùng là cuộc đối thoại giữa giám khảo và nghệ sỹ thi ảnh. Mà nếu cuộc đối thoại này không cùng trên một mặt phẳng sẽ dẫn đến kết quả chấm không công bằng.Không ai đòi hỏi giám khảo phải chụp ảnh tốt như thí sinh nhưng rõ ràng để thẩm định ảnh rõ ràng giám khảo phải có trình độ lý luận, mỹ học, có gu thẩm mỹ riêng và thái độ “Open” rộng mở với các loại hình nhiếp ảnh.Bởi lẽ đã có trường hợp giám khảo thích chụp đời thường thì toàn lo bỏ phiếu ảnh đời thường, giám khảo mê ảnh phong cảnh thì cứ phong cảnh mà chấm.Gần đây một số họa sỹ tham gia vào Ban giám khảo hay có ý kiến khác nhau, giới ảnh thì cho rằng bên họa chỉ nặng về tạo hình, còn bên họa cho rằng bên ảnh chỉ nặng về khoảnh khắc.

Thực ra cái đẹp tuy khó nhưng cũng đều có mẫu số chung - việc thẩm định ảnh cần cả họa sỹ, nhiếp ảnh và hơn thế còn cần cả những nhà giám tuyển (curator- tiếc là ở ta gần như không có giám tuyển thực sự về ảnh, ngay hội họa cũng chỉ có Trần Lương đi tiên phong và nổi).Nhưng vấn đề là nhiều khi một Ban giám khảo hùng hậu xét về mặt tên tuổi, thành tích nhưng đến khi kết quả công bố lại bị chê là tư duy chấm ảnh bảo thủ, cũ kỹ,  chỉ lựa chọn những tác phẩm an toàn. Và rất nhiều thí sinh trông vào sự lựa chọn của BGK để từ đó “định hướng” cho lối sáng tác của mình, để hy vọng thắng giải lần sau.  Như thế thì yếu tố tiên quyết đặt ra là Đẹp nhưng Cũ cũng phải loại bỏ.Nghệ thuật là sáng tạo. Mà sáng tạo là mới lạ, là không lặp lại, là hơi thở, là tiếng nói riêng của từng nghệ sỹ.Thậm chí nếu bức ảnh đó có tính phát hiện, góc nhìn táo bạo thì dù có sơ xuất nhỏ cũng nên được nhìn nhận công bằng so với 1 bức ảnh hoàn hảo kỹ thuật nhưng nội dung cũ kỹ và nhạt nhẽo.

Tác phẩm Bóng nước mây trời của tác giả Vũ Minh Quân. Giải Nhì

Cuộc Hội thảo sau mỗi liên hoan ảnh hay những cuộc thi có tầm cỡ quốc gia là hết sức cần thiết nhưng  phải được chuẩn bị chu đáo kỹ lưỡng trước đó. Phải dành thời gian thích hợp để cho Hỏi - Đáp, tranh luận chứ nếu làm hình thức, ào ào cho xong thì cũng chả có giá trị gì và tranh cãi, xì xào vẫn cứ diễn ra sau hậu trường cuộc thi.Và cuối cùng để cuộc thi có kết quả tốt thì ngay từ chủ đề cuộc thi cũng rất cần được quy ra thành những gạch đầu dòng chi tiết và cụ thể hơn, chứ hai chữ “đổi mới” như liên hoan ảnh TP.HCM vừa qua nghe quá chung chung, làm khó cho thí sinh và khó cả cho BGK.Vì đổi mới không chỉ nằm ở bên ngoài với những công  trình xây dựng, đường xá, giao thông, những vấn đề dân sinh mà ngay từ những thay đổi trong nếp sống, cách ứng xử… giữa con người và con người.Hướng tới những cuộc thi chuyên đề với chủ đề độc đáo, riêng biệt với những tiêu chí rõ ràng trong chấm điểm, với những thứ tự ưu tiên rõ ràng sẽ tránh được những tranh cãi không đáng có.Dù vậy câu nói “Ban giám khảo nào thì kết quả nấy” vẫn luôn đúng khi mỗi cá nhân có góc nhìn, quan điểm nghệ thuật khác nhau khi đánh giá, thẩm định một bức ảnh mà trong nghệ thuật luôn có khái niệm mở, không bao giờ là 1+1= 2!

V.V

 (Bài đăng trên Tạp chí Mỹ thuật Nhiếp ảnh số tháng 7+8/2015)

* Ảnh trong bài là một số tác phẩm đã đạt giải trong cuộc thi “Sông hồ trong xanh, cuộc sống an lành” tại Hà Nội, tháng 4/2015