Một thời đã qua… Một thời để nhớ…

Nhớ lại những năm tháng ác liệt thời chiến tranh chống Mỹ, những ngày Hà Nội B52 tháng 12/1972. Có  những buổi tối mùa đông chuyển gió heo may Hà Nội, tôi cùng họa sỹ Bùi Xuân Phái, Chu Hoạch, họa sỹ Tường Vân từ Hải Phòng về, nhà thơ Phùng Quán, đạo diễn Trần Thịnh, nhà thơ, đạo diễn Tự Huy lang thang đến căn phòng tập thể của nghệ sỹ điện ảnh Trần Trung Tín số 7 phố Nguyễn Biểu ở gần Hồ Tây. Anh là diễn viên Xưởng Phim truyện Việt Nam, người Nam Bộ tập kết, đã ngoài băm nhưng cứ thích độc thân, chưa vợ con gì - chuyên đóng những vai Bí thư Chi bộ, hay lãnh đạo cơ quan, huyện, xã - nghĩa là toàn những nhân vật chính diện. Nhưng rồi do yêu hội họa từ nhỏ, rồi máu nghệ sỹ ngẫu hứng, một phần nữa là do anh chơi với nhiều họa sỹ từ nhiều năm nay, nên Trần Trung Tín đã tìm đến với hội hoạ - suốt ngày đêm quay sang vẽ, vẽ và vẽ… Trần Trung Tín đặt một tiêu đề chung cho tất cả các bức tranh là “Mùa thu. Em. Hoa. Chim và súng” (tên một bài thơ của anh); với cách thể hiện từ hiện thực, tượng trưng, trừu tượng… bằng các chất liệu từ bột màu, sơn dầu, chì than, than củi, màu nước, phấn màu… trên bìa các tông, giấy báo, vở học sinh, bao tải đựng gạo, toan… (hầu hết nguyên vật liệu là do mấy anh em họa sỹ chúng tôi mang đến tặng anh, mà người cổ súy, hướng dẫn, chỉ bảo nhiệt tình nhất là họa sỹ Bùi Xuân Phái)… Mấy anh em chúng tôi quây quần vừa ngâm nga thơ phú, vừa vẽ, vừa nhâm nhi chén rượu cuốc lủi, vài hạt lạc rang, lưng cơm nguội đỡ đói lòng. Ấy thế mà cũng đi qua bao nhiêu là năm tháng gian khổ, khó khăn, thiếu thốn nhưng lại rất vui trong niềm vui sáng tạo nghệ thuật…

Chân dung họa sỹ Bùi Xuân Phái của Dương Bích Liên, Chì, 1973

Một chiều tối cuối năm giáp Tết, sau những ngày miền Nam đã hoàn toàn giải phóng 30/4/1975, đất nước thống nhất một thời gian, diễn viên điện ảnh, họa sỹ Trần Trung Tín mời mấy anh em chúng tôi đến nhà để uống bữa rượu tất niên mừng năm mới - đó là những người đã từng  sẻ chia với anh những tháng năm gian khổ - gồm các họa sỹ Bùi Xuân Phái, Chu Hoạch, Tường Vân, tôi và họa sỹ Lê Huy Hòa (anh ruột tôi, ngày ấy hai anh em ở 38 Hoàng Hoa Thám, nên rất gần nhà Trần Trung Tín); cùng các nhà thơ Phùng Quán, Trúc Cương, Tự Huy và đạo diễn Trần Thịnh. Một bữa “tiệc rượu” do Trần Trung Tín tự làm “đầu bếp” theo phong cách Nam Bộ vô cùng giản dị. Ngày đó vừa kết thúc chiến tranh, nên cuộc sống vẫn vô cùng khó khăn, thiếu thốn… nhưng ba món “đặc sản” của Tết Hà Nội là cành đào, bánh chưng và rượu “cuốc lủi” quê thì nhất định là phải có…

Phạm Văn Đôn, Tĩnh vật, khắc gỗ, 1992

Một thời gian sau, Trần Trung Tín trở về quê hương là thành phố Sài Gòn mà anh cách xa đã trên hai chục năm trời. Anh đã vào tuổi tứ thập rồi mới lấy vợ, vẫn vẽ, vẫn làm thơ rồi mua một cái xe xích lô hành nghề để cải thiện kinh tế… Mỗi khi vào Sài Gòn, có hôm, anh chở tôi trên xích lô đến nhà bạn bè nhậu từ trưa đến tối mịt… Ngày Trần Trung Tín mở Triển lãm cá nhân về hội họa tại TP. Hồ Chí Minh, chúng tôi lại có dịp cụng ly, chúc mừng anh và nhớ lại một thời trai trẻ, chàng nghệ sỹ tài hoa đất Nam Bộ, đã sống, làm việc với nhiều đam mê nghệ thuật tại mảnh đất Thăng Long ngàn năm văn hiến…

Bùi Xuân Phái, Phố Hàng Cá, sơn dầu, 1964

Lương Xuân Nhị, Chợ hoa đào, lụa, 1976

Cho đến hôm nay, xuân về, Tết đến, nhiều người anh, người bạn, những văn nghệ sỹ thực sự tài hoa, thân thiết một thời đã đi xa mãi mãi. Thi thoảng, có lúc đi qua số 7 phố Nguyễn Biểu rẽ vào Quán Thánh - những kỷ niệm vui buồn thời chiến tranh đã trên 40 năm, lại hiện về thật là rõ nét… Từ thuở mới trên dưới đôi mươi, nay đã “nhân sinh thất thập” cả rồi, chúng tôi mới chợt nhận ra một điều này: công việc, học hành, làm ăn, thọ, yểu, danh vọng hão huyền và hào nhoáng… tất cả rồi sẽ trôi đi hết; chỉ còn lại nghĩa tình bạn hữu và những sáng tạo nghệ thuật là mãi mãi tươi xanh…

L.H.Q (số Xuân 2019, tháng 1+2/2019)