Nghệ thuật công cộng loay hoay tìm chỗ đứng

Sự phát triển của đời sống đô thị hiện đại và tư duy nghệ thuật đòi hỏi những không gian chung lớn nhỏ dành cho các đại sự kiện như lễ hội cộng đồng hoặc đơn giản chỉ là nơi để người ta thư giãn, ngắm nhìn một công trình nghệ thuật công cộng, hay bộc lộ một cách tự do những ý tưởng sáng tạo phi thương mại là một đòi hỏi đương nhiên. Nhưng tìm đâu ra những khu vực như thế ở Việt Nam?

Nghệ thuật và không gian công cộng

Có thể nói, tất cả những công trình, sự kiện nghệ thuật mang tính chất trường tồn hay thời điểm đều được coi là nghệ thuật công cộng.

Song ở các đô thị lớn của Việt Nam, do thiếu quy hoạch bài bản và thiếu cả tiêu chuẩn trong xây dựng, thiết kế các công trình này nên nói chung, tình trạng chắp vá, yếu kém về chất lượng và nhầm lẫn về khái niệm thường xuyên xảy ra với các công trình lớn nhỏ.

Ở Hà Nội, tượng đài bị nhầm lẫn với tượng thờ, vườn tượng công cộng bên Hồ Hoàn Kiếm bị xâm hại, bỏ mặc, con đường gốm sứ gây kỷ lục Guiness thì nhanh chóng xuống cấp và bị đối xử tệ bạc như thành nơi bán hàng, vệ sinh công cộng lộ thiên. Ở thành phố Hồ Chí Minh, những không gian dung chứa các công trình nghệ thuật công cộng cũng có thể đếm được trên đầu ngón tay. Tình trạng tượng đài - một dạng nghệ thuật công cộng - được xây dựng nhân một dấu mốc kỷ niệm nào đó được lặp đi lặp lại trên khắp cả nước, đã dẫn đến tình trạng là ở địa phương nào cũng có tượng đài, và tượng đài nào cũng na ná như nhau nếu cùng một chủ đề song lại chẳng giống nhau nếu cùng về một nhân vật. Thế nên mới có chuyện cùng là tượng đài Lý Thái Tổ nhưng vị ở Bắc Ninh nhìn khác hẳn vị ở Hà Nội! Mặt khác, từ trước đến nay, mỗi khi có một sự kiện văn hóa nghệ thuật, thể thao hay sự kiện mang tính chất lễ hội cộng đồng cần không gian công cộng lớn, như chào năm mới, tiễn năm cũ, các sân khấu ngoài trời nhân dịp kỷ niệm nào đó, Hà Nội hay các đô thị lớn trong cả nước lại phải bắt buộc sử dụng một khu vực đường phố hay đảo giao thông nhất định, hoặc sảnh trước các trung tâm thương mại lớn. Có những khi quanh Hồ Hoàn Kiếm có đến ba sân khấu ca nhạc song không có giải pháp ngăn đường nên giao thông ùn ứ cục bộ. Hay mỗi dịp Giáng sinh, chào năm mới, dòng người kéo về Quảng trường Cách mạng Tháng Tám trước cửa Nhà hát Lớn Hà Nội,phố Tràng Tiền và tình trạng khổ sở khi gửi xe lại lặp lại.

Những vấn đề nan giải của tương quan nghệ thuật và công cộng ở Hà Nội hay các đô thị lớn khác đã kéo dài hàng chục năm qua nhưng có lẽ sẽ vẫn chưa được giải quyết triệt để trong nhiều năm tới. Nguyên nhân sâu xa chính là quy hoạch đô thị không theo kịp được với những biến động nhanh, mạnh trong nhu cầu của một xã hội đã bắt đầu bắt nhịp xu hướng xã hội toàn cầu. Mặt khác, căn bệnh hình thức và tận dụng diện tích dường như đã quá trầm kha.

Vườn hoa Lý Thái Tổ (Hà Nội) luôn thu hút rất đông người dân, nhất là các em nhỏ. Ảnh: THANH NGA

Không gian công cộng - một liên tưởng

Hà Nội cùng với hàng trăm thành phố lớn trên toàn thế giới lại đang chuẩn bị cho Lễ hội đếm ngược chào năm 2014. Chương trình này được khởi thủy tại quảng trường Thời đại (Times Square) New York từ năm 1907 với sức chứa cùng lúc hàng chục ngàn người. Thông tin này lại gợi liên tưởng đến một Times Square tương tự của Hà Nội trong tương lai gần: đó là một khu vực với các đại lộ nghệ thuật, chuỗi các cửa hàng mua sắm, giải trí, rạp hát,... và một không gian trống trung tâm, làm tâm điểm của các đại sự kiện nghệ thuật dành cho tất thảy dân chúng. Hy vọng, điều đó sẽ trở thành hiện thực trong một tương lai gần.